Het doel van de NDF Toolkit Persoonsgerichte diabeteszorg is om zorgverleners met informatie en instrumenten te ondersteunen bij het aangaan van ‘het andere gesprek’. Waarin niet de aandoening maar de persoon centraal staat.
Persoonsgerichte diabeteszorg en preventie
Persoonsgerichte zorg en preventie krijgen inhoud op basis van ‘het andere gesprek’ tussen patiënt en zorgverlener. Dat vraagt om een consultvoering die is gericht op gezamenlijke besluitvorming, met consequente aandacht voor de complexe context van iemands leven met diabetes. Voor zowel de gezondheidsgerelateerde als de persoonsgebonden factoren die op het gegeven moment relevant zijn. Lijf, leefstijl, welbevinden en zelfzorg komen in een holistische benadering aan de orde, tegen de achtergrond van iemands voorkeuren, behoeften, zelfmanagementmogelijkheden en sociale omgeving.
NDF Gespreksmodel
Het model is een wetenschappelijk onderbouwd format voor ‘het andere gesprek’ met mensen met (hoog risico op) diabetes. Het model bestaat uit een 4-stappen-aanpak. Met de consultvoorbereiding door de patiënt als vertrekpunt.
- NDF Gespreksmodel Persoonsgerichte diabeteszorg - Het Diabetesjaargesprek
- NDF Gespreksmodel Persoonsgerichte diabeteszorg - Voorbeeldvragen bij stap 1 - Het Diabetesjaargesprek
- Voor meer achtergrond: klik hier
Menukaart persoonsgerichte zorg in de eerste lijn
Een mooi overzicht van Pharos, dat zorgverleners in de eerste lijn praktische handvatten biedt om nog betere persoonsgerichte zorg te leveren.
Infographic persoonsgerichte zorg
Een kennisproduct van InEen, NHG en ZO!: persoonsgerichte zorg is een manier om zorg op maat te bieden aan mensen met een gezondheidsvraag.
- Naar de infographic [pdf]
Mijn Diabetesjaargesprek
Mijn Diabetesjaargesprek is de uitwerking van het NDF Gespreksmodel in een serie praktische communicatiemiddelen: een gesprekskaart, een wachtkamer-poster en een spreekkamerkaart. Allemaal in dezelfde herkenbare vormgeving, visueel sterk en aandacht vragend voor steeds dezelfde thema’s: lijf, leefstijl, welbevinden en zelfzorg.
Mijn Diabetesjaargesprek – gesprekskaart
De gesprekskaart kunt u meegeven en/of opsturen aan patiënten die binnenkort een afspraak hebben voor het diabetesjaargesprek. Op deze gesprekskaart staan 24 onderwerpen, die zijn verbeeld in aansprekende pictogrammen. De onderwerpen zijn zo samengesteld, dat alle facetten die u idealiter uit het jaargesprek wilt halen, eenvoudig voor het voetlicht komen. Patiënten kunnen voorafgaand aan het diabetesjaargesprek op deze gesprekskaart alvast aankruisen wat zij van belang vinden om te bespreken. Ook is er ruimte voor persoonlijke notities. Enkele vragen op de kaart stimuleren mensen om voorbereid de spreekkamer in te stappen.
Mijn Diabetesjaargesprek – wachtkamerposter
Op de wachtkamerposter staan opnieuw de 24 thema’s afgebeeld. Hier draait het om algehele bewustwording, zodat patiënten zich in de wachtkamer nog even realiseren wat de mogelijke gespreksonderwerpen zijn tijdens de afspraak. Tevens wordt de patiënt herinnerd aan de gesprekskaart en zijn of haar eigen voorbereiding op het consult. Mocht een patiënt de kaart niet hebben ontvangen of zijn vergeten, dan wijst de poster hem/haar daar op. De assistent kan de gesprekskaart nogmaals uitreiken en die kan terplekke worden ingevuld.
Mijn Diabetesjaargesprek – spreekkamerkaart
Bij binnenkomst in de spreekkamer herkent de patiënt de kaart die de zorgverlener op tafel heeft liggen. Deze spreekkamerkaart heeft dezelfde herkenbare uitstraling en plaatjes als van de poster en gesprekskaart. Deze kaart dient als ondersteuning voor het gesprek en bevat naast de pictogrammen ook nog een tiental openingsvragen om het consult inhoudelijk vorm te geven. Op deze manier zijn na het consult niet alleen de belangrijkste onderwerpen besproken, maar kan het de patiënt ook helpen meer bewust te zijn van alle aspecten rond diabetes. Tot slot worden gezamenlijk doelen, de behandeling en de zorginzet samen bepaald.
Mijn Diabetesjaargesprek voor jongeren
Van de NDF Gesprekskaart persoonsgerichte diabeteszorg is een ook een speciale ‘jongeren-versie’ beschikbaar. De gesprekskaart wordt bovendien ondersteund door een website die de onderwerpen op de gesprekskaart voorziet van relevante en betrouwbare informatie voor jongeren, ouders en zorgverleners.
Ook beschikbaar: Mijn Gesprek
Op verzoek van het veld heeft de NDF, samen met eerstelijns organisatie Periscaldes, van het toolkit-onderdeel Mijn Diabetesjaargesprek een generieke versie gemaakt. Dat wil zeggen, inzetbaar voor mensen met co- en multimorbiditeit of andere chronische aandoeningen. Met name: oudere patiënten met comorbide aandoeningen, mensen met COPD, astma, hart- en vaataandoeningen, nierfalen of reuma. Ook deze generieke variant, ‘Mijn gesprek met mijn zorgverlener’, bestaat uit een voorbereidende gesprekskaart voor patiënten, een wachtkamerposter en een spreekkamerkaart.
Persoonsgerichte diabeteszorg en preventie in de praktijk: scholing
- Kennismaking en praktische handvatten voor het andere gesprek – online nascholing
In deze nascholing maakt u kennis met ‘het andere gesprek’ in de zorg voor mensen met diabetes. U krijgt handvatten voor gezamenlijke besluitvorming die leiden tot persoonlijke behandeldoelen, die aansluiten bij het dagelijks leven van uw patiënt. Ook de voordelen voor de zorgverlener worden concreet gemaakt: effectievere consulten, beter functioneren van patiënt en betere diabetesuitkomsten. Want dat maakt deze nascholing wel heel duidelijk: persoonsgerichte zorg is juist óók uitkomstgericht. De nascholing duurt ongeveer een uur, is goed voor 1 accreditatiepunt en is hier te vinden - Verdieping en training – NHG StiP-cursus
Zorgverleners die met het gespreksmodel willen gaan werken, kunnen daarvoor een scholing volgen. Deze scholing is ontwikkeld door het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG), in samenwerking met enkele kaderartsen diabetes en de NDF. Behalve een scholing kan er ook een workshop georganiseerd worden, waarbij gespreksvaardigheden van zorgverleners worden getraind.
Meer informatie over de scholing en workshop vindt u hier.
Diabetes en diversiteit
We willen dat goede persoonsgerichte diabeteszorg ook iedereen bereikt. Onder het kopje Diabetes en diversiteit biedt de toolkit informatie en middelen om het gesprek met specifieke doelgroepen te bevorderen.
diversiteitindiabetes.nl
Deze website biedt behandelaars in de 1e en 2e lijn handvatten om in de spreekkamer in gesprek te gaan met mensen met diabetes van niet westerse-afkomst en laaggeletterden
- Ga naar: diversiteitindiabetes.nl
Diabetes en ramadan
Voor mensen met diabetes die mee willen doen aan de ramadan, is de maand een bijzondere uitdaging.Tijdens ramadan verandert er veel: het dagritme, het aantal maaltijden, de hoeveelheid calorieën en koolhydraten en eventueel lichamelijke activiteit. Als mensen met diabetes geen rekening houden met deze veranderingen is de kans groot dat ze ontregeld raken. Dat kan veelal voorkomen worden als de persoon die wil vasten en zijn zorgverlener ruim voor ramadan in gesprek gaan over een aanpak op maat.
Om dat gesprek te stimuleren en te ondersteunen publiceert de NDF de digitale Ramadan-toolbox. Editie 2020 is nu beschikbaar op deze website. De toolbox is een samenwerking van de NDF, de Jan van Ooijenstichting en Amsterdam UMC, locatie VUmc. Het project wordt mede mogelijk gemaakt door maatschappelijke partner Sanofi en ZonMw.
- Meer achtergrond: klik hier
- Brochure Adviezen voor behandelaars [compact, 6 pagina's - 1,4 MB]
- Medicatiekaart [pdf 850 KB]
- Poster [pdf 669 KB]
- Flyer [pdf 775 KB]
- Scholingsmateriaal Diabetes en Ramadan 2020 [pptx 2,2 MB]
- Diabetes en Ramadan patiëntenvoorlichting 2020 [pptx 18,3 MB]
- Eetadvieskaarten - te vinden op de website eetstoplicht.nl
Vroegopsporing
Vroegtijdige opsporing moet bijdragen aan vroegtijdige behandeling van mensen met diabetes, dan wel het tijdig aanbieden van een adequaat leefstijlprogramma aan mensen met een verhoogd risico.
Diabetes Risicotest
De Diabetes Risicotest is een handzaam, effectief én gevalideerd instrument voor vroegopsporing. De test meet of iemand mogelijk al diabetes heeft dan wel het risico loopt om binnen nu en 5 jaar diabetes te krijgen. De test bestaat uit acht vragen die leiden tot een score. Bij elke score hoort een toelichting en een algemeen advies – als input voor een advies op maat.
De Diabetes Risicotest is ontwikkeld in samenwerking met VU Medisch Centrum, Universiteit Wageningen en Universitair Medisch Centrum Groningen en goedgekeurd door de Diabetes Huisartsen Advies Groep (DiHag) en het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG).
De Diabetes risicotest in diverse vormen en talen beschikbaar. Ga naar diabetesrisicotest.online
Persoonsgerichte beweegzorg
Werkboek Beweging in de type 2-diabeteszorg
Uitgave van Mulier Instituut. Doel van het werkboek is om bewegen een ‘comfortabeler’ onderwerp binnen de zorg te maken en zo zorgverlening te verbeteren en het werkplezier van zorgverleners te vergroten.
KIJKopDiabetes
U weet het als zorgverlener maar al te goed: door COVID-19 staat de reguliere zorg voor mensen met diabetes onder druk. Een grote uitdaging is om diabeteszorg-op-afstand zo snel mogelijk te optimaliseren. Het online platform KIJKopDiabetes biedt zorgverleners daarbij ondersteuning met ruim 250 animatievideo’s om patiënten passende en effectieve voorlichting en uitleg te bieden.
Ruim 250 animatievideo’s
Over diabetes, de symptomen, de complicaties, het belang van goede bloedglucosecontrole en tips voor het dagelijks leven met diabetes. Ook zijn er instructievideo’s voor de meest gebruikte bloedglucosemeters en vrijwel alle insulinepennen en KIJKsluiters voor alle relevante geneesmiddelen, waarin de belangrijkste informatie uit de bijsluiter van een geneesmiddel in begrijpelijke spreektaal wordt uitgelegd.
Hoe werkt het?
De distributie van de animatievideo’s verloopt via de zorgverlener. Met behulp van een gebruiksvriendelijk programma kan de zorgverlener per e-mail eenvoudig een link naar de patiënt versturen met een op maat samengesteld pakket van video’s, die de patiënt kan bekijken in een omgeving die specifiek is gemaakt voor u als zorgverlener.
2020: kosteloos en zonder verplichting
In samenwerking met de Nederlandse Diabetes Federatie (NDF) stelt Stichting KIJKsluiter dit platform per direct beschikbaar voor alle diabeteszorgverleners in Nederland, kosteloos tot eind 2020 en zonder enige verplichting nadien. Individuele gegevens van gebruikers worden niet bewaard.
Hieronder kunt u zich aanmelden. Na aanmelding ontvangt u een link om het distributieprogramma te installeren en gegevens om in te loggen in uw distributieaccount, met uitleg en instructies voor gebruik.
Keuzehulp bloedglucosemeter
Deze keuzehulp helpt mensen met diabetes en hun behandelaar om samen een geschikte meter te kiezen.
- Ga naar Keuzehulp bloedglucosemeter
NDF Diabetespas
De NDF Diabetespas is een handig boekje voor mensen met diabetes en zorgprofessionals. De pas wordt uitgegeven door de Nederlandse Diabetes Federatie.
Biosimilar Insulines - standpunt en aandachtspunten
- NDF Standpunt Biosimilar insulines
- Aandachtspunten voor overstap patiënten naar biosimilars van insulines
- Overzicht (Biosimilar) insulines preferentiebeleid
Diabetische voet: preventie en zorg
(pro-)actieve voetzorg is een must, ook tijdens pandemie
Deze leidraad is opgesteld door de NDF in afstemming met alle betrokken leden cq beroepsgroepen: DVN, DiHAG, NVvP, NIV, NVvV, Provoet en V&VN Diabetes. Het betreft hier een aan de actualiteit aangepaste versie van de leidraad zoals die op 15 april jl. is verschenen.
Hieronder de leidraad:
Preventieve voetzorg en de behandeling van een voetulcus bij mensen met diabetes ten tijde van COVID-19
Update september 2020
Tijdens de eerste fase van de COVID-19 pandemie heeft de zorg voor mensen met diabetes en voetproblemen onder spanning gestaan. Patiënten waren huiverig om naar de praktijk of het ziekenhuis te gaan en zegden afspraken vaak af. Betrokken zorgverleners worstelden met de vraag hoe de RIVM-richtlijnen in verhouding stonden tot het bieden van adequate zorg. Door een aantal betrokken beroepsgroepen is een kader aangeboden dat gebruikt kan worden om te bepalen wanneer, voor wie, welke zorg nodig is.Uit publicaties uit China en Italië blijkt het aandeel van ‘major’ amputaties (boven de enkel) bij mensen met diabetes de afgelopen maanden te zijn toegenomen. Ook een publicatie vanuit het Amphia ziekenhuis (Breda) liet zien dat er relatief meer amputaties boven de enkel zijn uitgevoerd, al was dit niet het geval bij mensen met diabetes mellitus.
Inmiddels is de zorg weer op gang gekomen. Diabetische voetzorg is multidisciplinair teamwerk en deze notitie is bedoeld als een leidraad die aangeeft wat de verschillende betrokkenen van elkaar in deze fase mogen verwachten.
Preventieve zorg
In de preventieve zorg onderscheiden we de volgende patiëntencategorieën:
- laag risico (Sims 0) en licht verhoogd risico (Sims 1), hierbij is jaarlijkse resp. zesmaandelijkse controle van de voeten aangewezen onder verantwoordelijkheid van de huisarts door huisarts/POH of onder verantwoordelijkheid van de medisch specialist door medisch specialist /diabetesverpleegkundige.
- hoog risico (Sims 2), hierbij is controle en behandeling door de podotherapeut en de medisch pedicure aangewezen.
- sterk verhoogd risico (Sims 3), hierbij is controle en behandeling door de podotherapeut en de medisch pedicure aangewezen of bij een hoog risico op recidieven van een voetulcus door het voetenteam.
Overwegingen bij preventieve voetzorg (zie ook eerdergenoemde kaders beroepsgroepen)
- In principe kan de normale preventieve voetzorg weer opgepakt worden, met inachtneming van de RIVM-richtlijnen. Die zeggen:
- Zorg wordt in principe fysiek geleverd, waarbij een gezondheidscheck vereist is[2]
- Indien nodig wordt zorg op afstand geleverd
- Adviseer patiënten om de voeten te controleren op wondjes/blaren en adviseer om bij een wond aan de voeten direct contact op te nemen met de huisarts/POH of medisch specialist /diabetesverpleegkundige (bij Sims 0 en 1) of met de behandelend podotherapeut (bij Sims 2 en 3).
- Lever, indien nodig, zorg op afstand op een verantwoorde wijze, in de vorm van beeldbellen en foto’s (zie ook https://iwgdfguidelines.org/covid-19/).
- Houdt rekening met feit dat patiënten door beperkingen vaak niet goed in staat zijn hun eigen voeten volledig te inspecteren en hulp van mantelzorger gevraagd moet worden. Een telefonisch consult/beeldbellen kan ondersteund worden met foto’s die de mantelzorger (of patiënt) van de voet maakt en vervolgens aan de behandelaar doet toekomen.
- Indien instrumentele voetzorg noodzakelijk is, zoals in geval van pre-ulcera of overmatig eelt of van interventies zoals orthesen of schoeiselaanpassing(en), zal fysiek contact onvermijdelijk zijn. Het is raadzaam tevoren angst voor besmetting bespreekbaar te maken en patiënt te motiveren op de afspraak te komen.
Zorg voor patiënten met een nieuw of bestaand voetulcus
Bij een nieuw, bestaand of recidiverend voetulcus dient de patiënt te alle tijde door de behandelaar gezien te worden omdat er dan essentiële handelingen met betrekking tot lichamelijk onderzoek verricht moeten worden, zoals Doppler meting of een meting van de enkel-arm index, beoordeling diepte van het voetulcus door middel van sondage, aanvullend onderzoek. De patiënt moet in dat geval altijd fysiek beoordeeld worden.
Oppervlakkige niet-plantaire ulcera, zonder tekenen van ischemie en zonder tekenen van een duidelijke infectie kunnen in de eerste lijn behandeld worden, door huisarts en podotherapeut. De overige patiënten dienen door een multidisciplinair voetenteam in het ziekenhuis behandeld te worden. Hierbij moeten er mogelijkheden zijn voor:
- vaatdiagnostiek, zoals vaatlaboratorium en angiografie
- percutane vasculaire interventies (eventueel als dagbehandeling)
- röntgendiagnostiek (minimaal X-voet en indien beschikbaar CT)
- microbiologisch onderzoek
- wondzorg/ nettoyage
- laboratoriumonderzoek naar inflammatie parameters, nierfunctie en HbA1c
- interventies voor offloading, zoals (afneembaar) gips of Walker bij een plantair voetulcus
Bij tekenen van perifeer arterieel vaatlijden moet het beleid en de urgentie hiervan afgestemd worden met de vaatchirurg. Milde en matige voetinfecties, inclusief osteomyelitis, kunnen meestal met goed resorbeerbare orale breedspectrum antibiotica op de polikliniek behandeld worden. Op basis van kweekresultaten kan het antibiotisch beleid worden aangepast. Een zo snel mogelijke ziekenhuisopname is geïndiceerd, wanneer een drainage procedure noodzakelijk is, bij ernstige ischemie, bij infecties met algehele verschijnselen/hyperglykemie of bij een combinatie infectie-tekenen perifeer vaatlijden, omdat dan kans op amputatie groot is.
Follow-up
Bij de poliklinische behandeling van een infectie dient controle op het spreekuur te geschieden na 5-7 dagen. Bij grote voorkeur fysiek, omdat een goed klinisch beeld van groot belang is; bij grote uitzondering kan controle op afstand plaatsvinden maar alleen bij milde, oppervlakkige, zeer lokale infectie. Vervolgvisites kunnen ten dele vervangen worden door een telefonisch contact, ondersteund door beoordeling van de voet door mantelzorger en/of foto. Hierbij moet rekening gehouden worden dat foto’s van pre-ulceratieve laesies, een ulcus of infectie niet goed te beoordelen zijn, omdat essentiële informatie, die wel verkregen kan worden bij lichamelijk onderzoek, ontbreekt. Voor tips hoe een dergelijk telefonisch consult kan verlopen zie https://iwgdfguidelines.org/covid-19/. Op deze website zijn ook andere adviezen en ervaringen te vinden, opgesteld door verschillende internationale experts. Overweeg of in sommige situaties een thuisconsultatie een oplossing kan zijn.
Niet-komers
Patiënten met (hoog risico op) een diabetisch voetulcus hebben vaak, door de neuropathie, grote moeite de ernst van hun situatie in te schatten, klachten van ernstige ischemie of infectie zijn erg mild en patiënten zoeken pas hulp als er uitgebreid en onherroepelijk weefselverlies is opgetreden. Patiënten die niet op hun afspraak verschijnen (met of zonder afzegging) dienen daarom altijd telefonisch benaderd te worden en het nut van de afspraak uitgelegd krijgen.
[2]
https://www.rivm.nl/sites/default/files/2020-08/Gezondheidscheck.pdf
Referenties
• Liu C et al. The COVID-19 Outbreak Negatively Affects the Delivery of Care for Patients With Diabetic Foot Ulcers, https://doi.org/10.2337/dc20-1581
• Caruso P et al. Diabetic Foot Problems During the COVID-19 Pandemic in a Tertiary Care Center: The Emergency Among the Emergencies, https://doi.org/10.2337/dc20-1347
• Schuivens PME et al. The COVID-19 lock down strategy on vascular surgery practice: more major amputations than usual, Annals of Vascular Surgery (2020), https://doi.org/10.1016/j.avsg.2020.07.025
