Deze rubriek is in samenwerking met Pharos tot stand gekomen. De teksten bij de visuals zijn geschreven door Pharos.
De grote impact van chronische stress verdient meer aandacht in de (diabetes)zorg. Het doorbreken van de vicieuze cirkel is een eerste stap. Er zijn mogelijkheden om stress te verlichten en onnodige extra stress te voorkomen. In het persoonlijke contact met mensen, in de toegankelijkheid van de zorg en de begrijpelijkheid van adviezen.
Tips en tools
1 - Herken en benoem de signalen van chronische stress
Hoe eerder je stress herkent, hoe eerder je daar ook rekening mee kunt houden in het contact. Je kunt daarbij letten op signalen in het gedrag zoals een kort lontje, nerveus zijn, te laat komen, maar ook op signalen die wijzen op lichamelijke of mentale klachten zoals maagpijn, hoofdpijn of slecht slapen. Het herkennen en benoemen van stress geeft ook een gevoel van erkenning bij de patiënt: dat zijn hulpverlener weet hoe lastig zijn situatie is en dat het heel normaal is om daar stress van te krijgen. Het stellen van vragen die verder gaan dan de klacht of reden waar mensen voor komen, kan inzicht geven in wat er op dat moment speelt in iemands leven. Waar ligt iemand wakker van?
Onderstaande gesprekskaarten ondersteunen dat gesprek
2 - Maak mensen bewust van wat stress met hen doet
Meer inzicht in de werking van stress helpt patiënten om te begrijpen dat zij niet persoonlijk falen, maar dat hun problemen grotendeels een gevolg zijn van de moeilijke omstandigheden en de stress die daardoor ontstaat. Dit besef en het voelen van erkenning voor de moeilijke situatie geeft bij veel mensen verlichting. Het is niet gemakkelijk om de werking van stress eenvoudig uit te leggen. Zorg dat de uitleg aansluit bij de kennis, het abstractieniveau en vaardigheden van de patiënt. Gebruik bijvoorbeeld onderstaande tools.
Aan de hand van de plaatjes kan het verhaal over de doorwerking van stress op lichaam, gedrag en gezondheid verteld worden. Maar ook eenvoudige zinnen kunnen helpen, zoals: We weten dat je van stress echt ziek wordt. Het is dus heel begrijpelijk dat u niet kan slapen, dat u niet afvalt en dat uw suikers steeds zo hoog zijn.
3 - Werk persoonsgericht en empathisch
Ga op een ontspannen manier het gesprek aan met patiënten en neem de tijd om echt te luisteren naar wat iemand te vertellen heeft. Uit onderzoek naar arts-patiëntrelaties komt
naar voren dat artsen die patiëntgericht /persoonsgericht communiceren als warmer en meer empathisch worden gezien door patiënten, dan artsen die vooral aandacht hebben voor technische en medische aspecten. Deze empathische houding verhoogt de tevredenheid en vermindert angst, stress en pijn bij patiënten.
Wanneer een behandeling moeizaam verloopt of stagneert, of u hebt het idee dat de patiënt niet uw adviezen opvolgt, dan kunnen onderstaande vragen van onderstaande gesprekslijst wellicht meer inzicht bieden. Het geeft tevens meer inzicht in de sociale context van uw patiënt.
4 - Spreek en schrijf in begrijpelijke taal
Met begrijpelijk taalgebruik kun je onnodige stress voorkomen. Bij mensen met veel stress functioneert het werkgeheugen niet optimaal, daardoor kost het hun extra moeite om mondelinge en schriftelijke informatie te kunnen volgen en begrijpen. Gebruik eenvoudige taal en beeldmateriaal. Enkele tips: Gebruik herkenbare woorden (vermijd jargon), beperk de hoeveelheid informatie, maak korte zinnen, herhaal het belangrijkste, moedig mensen aan om vragen te stellen (welke vragen heeft u nog? In plaats van: heeft u vragen?)
Het gebruik van beeldmateriaal, bijvoorbeeld het handboek ‘Ik heb diabetes, wat kan ik doen?’ of het thema diabetes op www.begrijpjelichaam.nl, kan uitleg ondersteunen, zeker bij de ingewikkelde aandoening wat diabetes is. Het gebruik van begrijpelijke afbeeldingen helpt patiënten vaak ook beter om de uitleg of adviezen te onthouden. Daarnaast is een goede manier om te weten of informatie goed is overgekomen, de terugvraagmethode. Hierin laat je de persoon tegenover je in eigen woorden vertellen wat er is besproken. Dit is bedoeld om te achterhalen of de uitleg of informatie begrijpelijk is.
5 - Versterk vaardigheden en geloof in eigen kunnen
Als mensen meer geloof hebben in hun eigen kunnen, zijn zij beter in staat om hun gedrag te veranderen of hun situatie te verbeteren. Werk daarom met behapbare doelen en kleine, realistische stappen. Geef niet het advies ‘u moet gezonder eten’, maar geef aan hoe je dat kan doen, met kleine stappen. Begin bijvoorbeeld als eerste om geen suiker of honing toe te voegen in de thee of yoghurt. Leg daarbij tevens uit waarom het zo belangrijk is om gezonder te eten.
6 - Help mensen op weg om zelf iets te doen aan stressverlichting
Bij het adviseren om stress te verminderen, sluit dan vooral aan bij de interesses en activiteiten die patiënten kennen en waar ze blij van worden. Van verschillende activiteiten is aangetoond dat ze stressverlagend kunnen werken, zoals regelmatig bewegen, in de natuur zijn, sociale steun ervaren of naar muziek luisteren. Het is uiteraard voor ieder mens verschillend hoe dit ingevuld wordt. Kijk samen met de patiënt wat hij of zij zou willen doen, waar de passie ligt en wat in zijn of haar situatie past. Hier geldt ook, maak kleine haalbare stapjes die overzichtelijk zijn. Geef de patiënt concrete adviezen, dus niet: ‘u moet meer gaan bewegen’, maar liever: ’u kunt beginnen met elke dag na het ontbijt een half uurtje te wandelen.’
Achtergrondinformatie voor zorgverleners
We leven in een samenleving waarin in principe iedereen toegang heeft tot hoge kwaliteit van zorg. Maar waarin anderzijds deze zorg grote groepen niet bereikt, de gezondheidsverschillen (per postcode) groot zijn, de gezonde keuze zelden voor de hand ligt, welvaartsziekten schrikbarend toenemen, en de participatie van mensen met een chronische aandoening sterk achterblijft bij het gemiddelde. Elke patiënt die de spreekkamer instapt komt uit die vreemde wereld. En na een kort consult gaat hij daar naar terug. Prof. dr. Maria van den Muijsenbergh gaat in op die puzzel die iedere zorgverlener kent, de wisselwerking tussen de grote wereld en de kleine spreekkamer. Met specifieke aandacht voor chronische stress, als symptoom van onze samenleving én, zoals uit recent onderzoek blijkt, als oorzakelijke factor voor het krijgen van diabetes type 2. Hoe kunnen we met elkaar stappen maken om persoonsgerichte zorg en preventie voor íedereen bereikbaar te maken?
De grote impact van chronische stress verdient meer aandacht in de zorg. Mensen met complexe sociale en financiële problematiek zitten vaak gevangen in een vicieuze cirkel. Het doorbreken daarvan is de eerste stap op weg naar een gezonder leven. Welke impact langdurige stress heeft op lichaam en geest en hoe je dit als zorgverlener middels praktische tips kunt aanpakken, lees je in deze publicatie.
