Uitgangsvraag
Wat is het effect van voedingsvezels bij het risico op en de behandeling van diabetes?
Aanbevelingen
- Vanwege de totale gezondheidsvoordelen van voedingsvezels is het advies voldoende voedingsvezels te gebruiken (30-40 gram per dag) (R).
- Adviseer producten die van nature vezelrijk zijn, zoals groenten, fruit, peulvruchten, volkorenbrood, volkorenpasta of zilvervliesrijst (B).
Toelichting
Voedingsvezels zijn niet-verteerbare koolhydraten. Ze worden niet verteerd door het lichaam, maar sommige vezels kunnen wel worden afgebroken door bacteriën in de darmen. De stoffen die daarbij vrijkomen kunnen vervolgens door het lichaam worden opgenomen. Op die manier kunnen vezels wel energie leveren, of andere stoffen die het lichaam nodig heeft.
Vezels zijn belangrijk voor de algemene gezondheid. Ze dragen bij aan een verzadigd gevoel na het eten, verminderen het risico op hart- en vaatziekten, diabetes type 2 en darmkanker en zorgen voor een goede spijsvertering [87]. Een vezelrijk voedingspatroon stimuleert de aanwezigheid van bacteriën die vezels fermenteren, wat wordt gezien als een gezond microbioom. Een gezond microbioom is belangrijk voor de bescherming tegen ziekteverwekkers en een goede spijsvertering [87].
Microbioom
Het is bekend dat de samenstelling van het microbioom wordt beïnvloed door voeding, maar welk effect veranderingen in het microbioom op de gezondheid hebben, is nog onduidelijk [87]. Er zijn aanwijzingen voor een mogelijke associatie met diabetes type 2, maar er is meer onderzoek nodig om deze relatie te begrijpen [26].
Aanbevolen hoeveelheid
In de Nederlandse Richtlijn voor de vezelconsumptie uit 2006 wordt geadviseerd om 30 tot 40 gram vezels per dag te consumeren. De gemiddelde inname in Nederland ligt hier ruim onder, op 20 gram per dag [88]. Vezels komen van nature voor in veel verschillende plantaardige voedingsproducten, zoals groente, fruit, aardappelen, volkorenbrood, ontbijtgranen, peulvruchten, knollen, zaden, pitten en noten.
Bewijs - risico op en behandeling van diabetes
Voedingsvezels en het risico op diabetes
Verschillende meta-analyses van observationele studies laten zien dat een hoge vezelinname is geassocieerd met een lager risico op diabetes type 2 [24, 44, 89-91]. Iedere 10 gram vezel per dag meer wordt geassocieerd met ongeveer 9% lager risico op diabetes type 2 [92]. Ook het gebruik van volkoren producten is geassocieerd met een lager risico op diabetes type 2 dan het gebruik van niet-volkoren of geraffineerde graanproducten [44, 93-96].
Voedingsvezels en de behandeling van diabetes
Bij volwassenen met diabetes laten onderzoeken zien dat vezelrijke maaltijden voor stabielere bloedglucosespiegels zorgen in vergelijking met maaltijden die minder vezels bevatten [97]. Veel studies die het effect van vezels bij mensen met diabetes onderzoeken, maken gebruik van supplementen. Meestal bevatten deze supplementen één type vezel, zoals psyllium, resistent zetmeel (resistant starch) of oligofructose.
Een meta-analyse laat een daling in nuchtere bloedglucose en HbA1c zien bij mensen met diabetes type 2 die voor meerdere weken 5 tot 20 gram psylliumvezel voor de maaltijd gebruikten [97]. Een andere meta-analyse van RCTs geeft aan dat psylliumvezel het LDL-cholesterol en Apoliproteïne B verlaagt, maar de meeste onderzoeken die in deze analyse werden meegenomen excludeerden mensen met diabetes [98]. Een andere meta-analyse van RCTs geeft aan dat supplementen met inuline bij de algemene bevolking kunnen zorgen voor een lager LDL-cholesterol en bij mensen met diabetes type 2 ook voor lagere insulineconcentraties en hoger HDL-cholesterol [99].
Er zijn minder studies gerapporteerd waarin het effect van vezelrijke voedingsproducten in plaats van supplementen wordt onderzocht. Twee recente RCTs naar volkorenproducten bij mensen met diabetes type 2 geven aan dat deze vezelrijke producten voor stabielere bloedglucosespiegels [100] en voor een verbetering in HbA1c [101] zorgen. Bij mensen zonder diabetes werd in andere een RCT een verbetering in insulinespiegels gevonden [102]. In een systematische review van meta-analyses, gepubliceerd in 2013, werd ook een positief effect gevonden van vezels op HbA1c en nuchtere glucosewaarden bij mensen met diabetes type 2 [103]. Een recentere overzichtsstudie van de Amerikaanse Academy of Nutrition and Dietetics gaf aan dat dit positieve effect bij een hoeveelheid van 20 gram vezel niet werd gevonden [62]. De review liet wel zien dat het HbA1c lager is bij mensen met diabetes type 1 die meer dan 30 gram vezel per dag gebruiken [62].
Resultaten van observationele en experimentele studies die de effecten van voedingsvezels op cardiovasculaire risicofactoren onderzoeken zijn niet eenduidig. De totale inname van voedingsvezels, vooral uit onbewerkte producten, lijkt de cholesterolwaarden en andere risicomarkers zoals bloeddruk te doen dalen [44].
Een recente systematische review concludeert dat er geen bewijs is voor een verband tussen vezelinname en diabetische nefropathie [105]. Een andere systematische review omschrijft dat hoge inname van vezel uit de voeding samengaat met een lager risico op diabetische retinopathie [106].
Van bewijs naar aanbeveling
Voedingsvezels worden geassocieerd met positieve gezondheidsaspecten, zoals een lager risico op hart- en vaatziekten en diabetes type 2. Daarnaast zorgen vezels voor een goede darmfunctie. Een extreem hoge vezelinname kan zorgen voor darmklachten, maar zo’n hoge inname komt niet vaak voor. Vanwege het volumineuze karakter van vezels is de consumptie van producten die van nature vezelrijk zijn zelflimiterend. Over het algemeen eet men eerder te weinig vezels. Er is onvoldoende bewijs om een bovengrens voor de vezelinneming te kunnen formuleren [107].
In het meeste onderzoek naar voedingsvezels en diabetes dat is gedaan wordt gebruik gemaakt van vezelsupplementen. Veel van de meegenomen studies bij mensen met diabetes zijn klein, van korte duur en onderzochten de combinatie van een dieet met veel vezels en producten met een lage GI, waardoor het effect van voedingsvezels op de bloedglucosespiegel lastig te beoordelen is.
Naar het effect van voedingsvezels en volkoren producten op diabetische complicaties is meer onderzoek nodig, maar een recente systematische review geeft aan dat een hoge vezelinname is geassocieerd met een lager risico op retinopathie [106].
Achtergrondinformatie
Adviezen uit andere richtlijnen
| Nederland Gezondheidsraad 2006 | Een hoge vezelinname is geassocieerd met lage mortaliteit, positieve effecten op HbA1c, nuchtere glucose, cholesterol en andere cardiovasculaire markers zoals bloeddruk. De aanbevolen inname is 30-40g/d. |
| Nederlandse Diabetes Federatie 2015 |
Vanwege de totale gezondheidsvoordelen van voedingsvezels wordt ook aan mensen met diabetes geadviseerd voldoende voedingsvezels te gebruiken (30-40 g/d). |
| Verenigde Staten American Diabetes Association 2017 |
Mensen met diabetes en mensen met een risico op diabetes worden aangemoedigd om ten minste de hoeveelheid voedingsvezels te consumeren die wordt aanbevolen voor het algemene publiek (14 g/1000 kcal). De verhoging van de vezelinname gebeurt bij voorkeur via voedsel |
| Canada Diabetes Canada 2018 |
De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid totale vezel is 25g/dag voor vrouwen en 38 g/dag voor mannen van 19-50 jaar oud. Voor vrouwen en mannen ≥51 jaar oud, is de inname 21 g/dag en 30 g/dag, respectievelijk. |
| Verenigd Koninkrijk Diabetes UK 2018 |
Er zijn geen specifieke aanbevelingen voor personen met diabetes, maar hogere innames, met name van oplosbare vezels, kunnen gunstige effecten hebben op bloedlipidenprofielen en een verminderd risico op CVD en CHD. Innemingen van totale vezel in overeenstemming met de huidige Britse aanbevelingen worden voorgesteld voor mensen met een hoog risico op HVZ |
| Australië Diabetes Association of Australia 2018 |
- |
Resultaten literatuur
Vezels en het risico op diabetes type 2
- De umbrella-review Neuenschwander (2019) rapporteert voor verschillende typen voedingsvezels de associatie met het risico op diabetes type 2, afkomstig uit de meta-analyse van het InterAct Consortium uit 2015[92]. Iedere toename van 10 gram graanvezels per dag is geassocieerd met 9% minder risico op diabetes type 2 (SHR: 0,91; 95%CI: 0,87 tot 0,96, hoge kwaliteit bewijs). Voor iedere toename van 10 gram totale voedingsvezel per dag werd ook een lager risico gevonden (SHR: 0,91; 95%CI: 0,87 tot 0,96, redelijke kwaliteit bewijs). Voor iedere toename van 10 gram vezels uit groenten was het verband niet significant (SHR: 0,93; 95%CI: 0,82 tot 1,06, redelijke kwaliteit bewijs), net als voor fruitvezel (SHR 0,95; 95%CI: 0,87 tot 1,03, redelijke kwaliteit bewijs) [24].
- De umbrella-review van Veronese (2018) verwijst naar de meta-analyse van Yao uit 2014[676], waarin een hoge vezelinname wordt geassocieerd met een lager risico op diabetes type 2(RR: 0,83; 95%CI: 0,73 tot 0,90, bewijsklasse suggestief)[90].
- De systematische review van meta-analyses Micha (2017) geeft aan dat een lage vezelinname is geassocieerd met een hoger risico op diabetes. Iedere inname van 30 gram per dag meer, is geassocieerd met een lager risico van 22% (RR: 0,78; 95%CI: 0,65 tot 0,88)[44].
- De systematische review van Russell (2016) laat zien dat van alle voedingscomponenten het de onoplosbare en matig fermenteerbare granenvezels zijn die de sterkste correlatie met een verminderd risico op het ontwikkelen van diabetes type 2 vertonen. Ook voor een voeding rijk aan fruit en groenten, goede bronnen van oplosbare/fermenteerbare vezels, werd een invers verband aangetoond[89].
- De meta-analyse van Wang (2016) geeft aan dat een hoge inname van fruit, met name bessen, en groene bladgroenten, gele groenten, kruisbloemige groenten of hun vezel is geassocieerd met een lager risico op diabetes type 2[91].
- De meta-analyse van Interact (2015) laat ook een verband zien tussen vezels en risico op diabetes type 2 (RR per 10 g/dag toename van inname = 0,91; 95%CI: 0,87 tot 0,96 voor totale vezel; RR=0,75; 95%CI: 0,65 tot 0,86 voor graanvezel; RR=0,95; 95%CI: 0,87 tot 1,03 voor fruitvezels en RR=0,93; 95%CI: 0,82 tot 1,05 voor plantaardige vezels)[92].
Vezels en de behandeling van diabetes
- De meta-analyse van RCTS van Jovanovski (2018) laat zien dat suppletie van 10,2 gram pyslliumvezel de hoeveelheid LDL-cholesterol in het bloed verlaagt (MD = -0,33 mmol/l; 95%CI: -0,38 tot -0,27; P < 0,00001). Ook zorgt de interventie voor een daling in ApoB (MD = -0,05 g/l; 95%CI: -0,08 tot -0,03; P < 0,0001). De studie was niet specifiek gericht op mensen met diabetes type 2 en kwaliteit van het bewijs werd beoordeeld als redelijk met GRADE[98].
- De review van Franz (2017) verwijst naar twee studies over vezelinname uit voeding bij mensen met diabetes. In een RCT bij mensen met diabetes type 1 liet een inname van 30 gram vezel per dag een gunstig effect zien op HbA1c. Gecombineerd met data van en studie bij mensen met diabetes type 2, bleek dat bij zowel type 1 als diabetes type 2 20 gram vezel per dag geen effect op HbA1c had. Ook de effecten op cholesterolparameters bij mensen met diabetes type 2 en insulinedosering bij mensen met diabetes type 1 waren niet significant[62].
- De meta-analyse van RCTs van Liu (2017) geeft aan dat suppletie met inulin-type fructans zorgt voor een verlaagde nuchtere insulineconcentratie (MD: –4,01; 95%CI: –5,92 tot –2,09; P <0,0001) en verhoogde HDL (MD: 0,07; 95%CI: 0,00 tot 0,14; P = 0,05). Er werden ook mensen zonder diabetes meegenomen in de analyse[99].
- De meta-analyse van Gibb (2015) van RCTs laat een lager HbA1c zien bij mensen met diabetes type 2 die psylliumvezel als supplement gebruiken (MD: -0,97%; 95%CI: -1,94 tot -0,01 [-10,6 mmol/mol; 95%CI: -21,2 tot -0,1]). Ook de nuchtere bloedglucose is lager (MD: -37,0mg/dl; 95%CI: -55,4 tot -18,7 [-2,1 mmol/l; 95%CI: -3,1 tot 1,0])[97].
- De meta-analyse van Silva (2013) geeft aan dat bij mensen met diabetes type 2, vezelrijke diëten, waaronder diëten met vezelrijk voedsel (tot 42,5 g/dag; vier onderzoeken) of supplementen die oplosbare vezels bevatten (tot 15,0 g/dag; negen onderzoeken), een daling in HbA1c kunnen geven (MD -0,55%; 95%CI: -0,96 tot -0,13 [-6 mmol/mol; 95%CI: -10,5 tot -1,4]) en een geassocieerd zijn met een daling in nuchtere bloedglucose (MD -9,97 mg/dl; 95%CI: -18,16 tot -1,78 [-0,6 mmol/mol; 95%CI: -1 tot -0,1])[103].
- De review van Carvalho (2019) geeft aan dat het verband tussen vezelinname en nefropathie bij diabetes moeilijk te onderzoeken is [105].
- De review van Wong (2018) geeft aan dat hoge inname van vezel geassocieerd is met een lager risico op retinopathie bij diabetes[106].
