Uitgangsvraag
Wat is het effect van een vetbeperkt voedingspatroon voor het risico op en de behandeling van diabetes?
Aanbevelingen
- Er is geen bewijs om een bepaalde hoeveelheid vetten in het voedingspatroon te adviseren voor mensen met diabetes type 1 of 2 (C).
- Wanneer iemand een vetbeperkt voedingspatroon wil volgen, bespreek dan goed de voor- en nadelen, samen met andere opties om het voedingspatroon aan te passen (R).
- Adviseer bij het gebruik van een vetbeperkt voedingspatroon om in de eerste plaats het gebruik van transvet (B) en verzadigd vet te beperken (C).
- Zorg dat vermindering van de hoeveelheid verzadigd vet niet wordt gecompenseerd met een hogere inname van geraffineerde koolhydraten (B).
- Ten aanzien van het cardiovasculair risico wordt aanbevolen producten met verzadigd vet in de voeding te vervangen door producten met onverzadigd vet, zoals aanbevolen door het Voedingscentrum. Tevens wordt, in het geval van overgewicht, gewichtsverlies geadviseerd (R).
- Het aanhouden van een vetbeperkt voedingspatroon is een van de strategieën om gewicht te verliezen, maar biedt geen extra voordeel ten opzichte van een ander voedingspatroon met gelijke caloriebeperking (A).
- Zorg bij het gebruik van een vetbeperkt voedingspatroon voor voldoende inname van in vet-oplosbare vitamines om een volwaardig voedingspatroon te behouden (R).
- Verwijs door naar de diëtist voor adequate begeleiding bij het vetbeperkte voedingspatroon (R).
Toelichting
Een vetbeperkt voedingspatroon bestaat uit minder vet dan wordt aanbevolen in de Richtlijnen goede voeding. Dit betekent dat minder dan 30% van de energie uit vet wordt gehaald.
Zo’n voedingspatroon kan als doel hebben om gewicht te verliezen of het lipidenprofiel te verbeteren. De energie die niet meer uit vetten kan worden gehaald, wordt gecompenseerd door meer koolhydraten of eiwit te eten. Hierdoor is een vetbeperkt voedingspatroon vaak rijk aan koolhydraten.
In wetenschappelijke onderzoeken wordt een vetbeperkt voedingspatroon vaak vergeleken met een voedingspatroon met meer dan 30% energie uit vetten. Daarnaast wordt meestal benadrukt dat vooral de inname van verzadigd vet moet worden verminderd tot maximaal 10% van de energie-inname. In sommige gevallen wordt ook de inname van cholesterol beperkt. Dit betekent dat mensen die een vetbeperkt voedingspatroon volgen, het grootste deel van hun energie halen uit koolhydraten, eiwitten en onverzadigde vetzuurbronnen zoals noten.
Bewijs - risico op en behandeling van diabetes
Vetbeperkt voedingspatroon en het risico op diabetes type 2
Er is geen verband tussen de totale hoeveelheid vet in de voeding en het risico op diabetes type 2 [24]. Verschillende diabetespreventiestudies gebruikten een vetbeperkt voedingspatroon in hun gecombineerde leefstijlinterventie, door de hoeveelheid verzadigd vet in de voeding te beperken [404-406]. Onderzoeken waarbij alleen de voeding werd aangepast en de focus niet lag op bewegen, concluderen dat het beperken van de vetinname leidt tot een lagere energie-inname, wat weer leidt tot gewichtsverlies en zo ook tot een lager risico op diabetes type 2 [407, 408].
Vetbeperkt voedingspatroon en de behandeling van diabetes type 1
Er is zeer weinig onderzoek gedaan naar een vetbeperkte voedingsinterventie bij mensen met diabetes type 1. In een kleine studie waar een vetbeperkt voedingspatroon werd vergeleken met een mediterraan voedingspatroon bij mensen met diabetes type 1, kwam geen verschil in gewicht of bloedglucoseregulering naar voren [409].
Vetbeperkt voedingspatroon en de behandeling van diabetes type 2
Naar het effect van een vetbeperkt voedingspatroon bij de behandeling van diabetes type 2 is redelijk wat onderzoek gedaan. Vaak wordt het verschil tussen een koolhydraatbeperkt en vetbeperkt voedingspatroon onderzocht. De resultaten zijn wisselend, wat mogelijk wordt verklaard doordat de gebruikte voedingspatronen sterk van elkaar verschillen. Dit bemoeilijkt vergelijking tussen de onderzoeken.
Gewicht
Verschillende meta-analyses laten gewichtsverlies zien bij het volgen van een vetbeperkt voedingspatroon. De meta-analyse van van Zuuren geeft aan dat deelnemers van een interventie met een vetbeperkt voedingspatroon (acht weken tot twee jaar) gemiddeld genomen 3,5 kg gewicht verliezen [50]. Er werd geen verschil gevonden met de deelnemers aan een koolhydraatbeperkte interventie, alleen bij de studies die acht tot zestien weken duurden [50]. Bij deze studies was het gewichtsverlies bij de koolhydraatbeperkte interventie hoger [50]. De netwerk-meta-analyse van Pan geeft aan dat er geen aanwijzingen zijn dat een vetbeperkt voedingspatroon tot meer gewichtsverlies leidt dan een ander voedingspatroon [51, 53]. Ook de meta-analyse van van Zuuren komt tot deze conclusie [50].
HbA1c
Meta-analyses laten zien dat een vetbeperkt voedingspatroon in sommige gevallen tot een daling in HbA1c leidt. De daling is echter kleiner dan bij een mediterraan voedingspatroon [53] en in sommige studies ook kleiner dan bij een koolhydraatbeperkt voedingspatroon [50, 53]. Andere meta-analyses vinden geen verschil tussen een vetbeperkt en koolhydraatbeperkt voedingspatroon [51]. In studies waar het HbA1c daalt, is de daling in de meeste gevallen niet groter dan 5 mmol/mol, de grens voor klinische relevantie [50]. Er zijn ook studies waarin het HbA1c juist stijgt met een vetbeperking [394, 410, 411], hoewel ook hier de grens van 5 mmol/mol niet wordt gehaald.
Triglyceriden
Ook de resultaten voor het triglyceridengehalte zijn wisselend. In sommige onderzoeken daalt het triglyceridengehalte, maar in andere onderzoeken werd een stijging gevonden [50]. De gemiddelde verandering is echter niet groter dan 1 mmol/l, en wordt daarom niet als klinisch relevant beschouwd. Verschillende netwerk-meta-analyses komen tot de conclusie dat een vetbeperkt voedingspatroon minder gunstig is voor het triglyceridegehalte dan bijvoorbeeld een mediterraan of koolhydraatbeperkt voedingspatroon [51, 399].
Cholesterol
De cholesterolparameters veranderen niet of nauwelijks wanneer mensen met diabetes type 2 een vetbeperkt voedingspatroon aanhouden. De netwerk-meta-analyses van Pan en Neuenschwander concluderen dat een vetbeperking nauwelijks effect heeft op het HDL-cholesterol [51, 399]. De meta-analyse van van Zuuren laat zien dat in geen van de geïncludeerde studies een daling of stijging in HDL-cholesterol van meer dan 0,2 mmol/l werd gevonden [50]. De effecten op het LDL-cholesterol zijn iets groter; in sommige studies daalt het LDL-cholesterol meer dan 0,2 mmol/l [50]. De netwerk-meta-analyse van Pan geeft echter aan dat ook hier de effecten van een vetbeperking klein zijn in vergelijking met bijvoorbeeld een mediterraan voedingspatroon [51].
Bloeddruk
De effecten van een vetbeperkt voedingspatroon op bloeddruk zijn onduidelijk. De onderzoeken waarin ook de bloeddruk wordt gemonitord laten veranderingen in systolische bloeddruk zien die variëren van een daling van 11 mmHg tot een stijging van 5 mmHg [50] De veranderingen zijn echter niet anders dan met een ander voedingspatroon met meer vet maar minder koolhydraten [50].
Van bewijs naar aanbeveling
Het advies een vetbeperkt voedingspatroon aan te houden zorgt voor een reductie van het gewicht wanneer er met het voedingspatroon een negatieve energiebalans ontstaat. Een vetbeperking kan daarom worden gebruikt om gewicht te verliezen. In vergelijking met andere voedingspatronen leidt een vetbeperkt voedingspatroon echter niet tot méér gewichtsverlies dan een ander voedingspatroon met meer vetten. Het verliezen van gewicht is een van de strategieën om het HbA1c bij mensen met diabetes type 2 te verbeteren [29, 53]. De verbeteringen in HbA1c die worden gevonden bij een vetbeperkt voedingspatroon zijn echter klein en niet groter dan bij andere voedingspatronen met evenveel calorieën.
Cholesterol
Bij een vetbeperkt voedingspatroon komt minder dan 30% van de energie uit vet. Dit betekent dat er nog steeds producten met vet worden gebruikt. In de praktijk wordt met een vetbeperking vooral de hoeveelheid transvet, verzadigd vet en cholesterol verminderd. Uit observationele en experimentele onderzoeken bij mensen zonder diabetes is bekend dat verzadigd vet de hoeveelheid LDL-cholesterol in het bloed verhoogt, wat een risicofactor is voor coronaire hartziekten [110]. Aan de andere kant verlaagt een hoger aandeel onverzadigde vetzuren het risico daarop [110].
Glykemische index
Daarnaast betekent het beperken van de hoeveelheid vet dat meer energie van andere macronutriënten afkomstig is. Ook hierbij is het van belang om op de kwaliteit van producten te letten. Het vervangen van vet door geraffineerde koolhydraten, producten met hoge glykemische last, zetmeelrijke producten en producten met vrije suikers verhoogt het cardiovasculair risico [113].
Lipidenprofiel
Een vetbeperkt voedingspatroon wordt in de praktijk soms ingezet om het lipidenprofiel te verbeteren. In onderzoeken bij mensen met overgewicht maar zonder diabetes blijkt dat totaalcholesterol en LDL-cholesterol lager is bij vetbeperkte voedingspatronen in vergelijking met vetrijke voedingspatronen, maar dat er een hoger triglyceriden en lager HDL-cholesterol werd gevonden [412]. Ook bij mensen met diabetes zijn de effecten op cardiovasculaire risicoprofiel niet eenduidig [399].
Conclusie
Als iemand met diabetes wil afvallen, kan het aanhouden van een vetbeperkt voedingspatroon daarbij helpen. Er lijkt geen reden te zijn om een vetbeperkt voedingspatroon te verkiezen boven een ander voedingspatroon dat leidt tot gewichtsverlies. Om te zorgen dat het voedingspatroon wel volwaardig blijft, zal gekeken moeten worden welke vetrijke producten beter kunnen worden vermeden, en wat voor producten daarvoor in de plaats komen.
