Uitgangsvraag
Wat is het effect van vlees bij het risico op en de behandeling van diabetes?
Aanbevelingen
- Onbewerkt en/of mager vlees past in een gezond voedingspatroon voor mensen met diabetes, maar het gebruik van vlees is niet noodzakelijk (R)
- Beperk het gebruik van bewerkt en rood vlees (R)
- Wanneer er geen vlees wordt gebruikt, wordt aanbevolen om gebruik te maken van vleesvervangers met weinig zout en zonder toegevoegd suiker, die gemaakt zijn op basis van ei, peulvruchten, soja, noten, pitten, groenten, ongeraffineerde graanproducten en zuivel, om tekorten aan eiwit, ijzer, vitamine B1 en vitamine B12 te voorkomen (R).
Bewijs - risico op en behandeling van diabetes
Vlees en het risico op diabetes
In vlees zit veel eiwit, vitamines en mineralen. Maar het eten van rood en met name bewerkt vlees, zoals vleeswaren, wordt in verband gebracht met het ontwikkelen van beroerte, diabetes type 2 en kanker. Meta-analyses van observationele studies geven inderdaad aan dat de consumptie van rood vlees geassocieerd is met een hoger risico op diabetes [24, 147, 315]. Iedere 50 gram rood vlees per dag is geassocieerd met 11 tot 17% hoger risico op diabetes type 2 [96, 316].
Voor bewerkte vleesproducten lijkt het risico zelfs nog hoger uit te komen, rond de 40% per 50 gram per dag [96, 316]. Ook studies die het gehele voedingspatroon analyseren geven aan dat voedingspatronen met veel rood en/of bewerkt vlees het risico op diabetes type 2 verhogen [204, 288]. Als mogelijke verklaring voor deze verbanden noemen de onderzoekers de aanwezigheid van heem-ijzer in het vlees, want ook dat geeft een positieve associatie met diabetesrisico [204]. Het beperken van de inname van rood en bewerkt vlees tot drie porties per week is geassocieerd met een lager risico op diabetes
Vless en de behandeling van diabetes
Er zijn ook studies die het effect van vleesconsumptie op bloedglucosewaarden onderzoeken. Uit meta-analyses van RCTs komt naar voren dat dierlijk eiwit geassocieerd is met een hogere nuchtere bloedglucosespiegel, hoger HbA1c en hogere nuchtere insulineconcentratie bij mensen met diabetes [296]. Bij mensen zonder diabetes maar met een hoog BMI is bewerkt vlees ook geassocieerd met een stijging in de bloedglucosespiegel, vooral bij een inname van meer dan 100 gram per dag [319].
Achtergrondinformatie
Adviezen uit andere richtlijnen
| Nederland Gezondheidsraad 2015 | Er is grote bewijskracht voor de bevinding dat een hoog gebruik van 100-120 gram totaal rood vlees per dag samenhangt met een 15% hoger risico op diabetes type 2. Ook het gebruik van 100-120 gram onbewerkt rood vlees hangt samen me t15% hoger risico op diabetes type 2. Een hoog gebruik van 50 gram bewerkt vlees hangt samen met ongeveer 20% hoger risico op diabetes type 2. |
| Nederlandse Diabetes Federatie 2015 |
Een gezond voedingspatroon voor mensen met diabetes bevat weinig rood of bewerkt vlees. Inname van gevogelte of rundvlees heeft geen invloed op glucose- of lipidenwaarden. |
| Verenigde Staten American Diabetes Association 2017 |
Ook al bevat vlees transvet, het hoeft om die reden niet te worden vermeden omdat er maar heel weinig transvet inzit. De meeste voedingspatronen die geschikt zijn voor mensen met diabetes bevatten weinig rood en bewerkt vlees. |
| Canada Diabetes Canada 2018 |
De meeste voedingspatronen die geschikt zijn voor mensen met diabetes bevatten weinig rood en bewerkt vlees. |
| Verenigd Koninkrijk Diabetes UK 2018 |
Het wordt aangeraden om minder rood en bewerkt vlees te eten. |
| Australië Diabetes Association of Australia 2018 |
Beperkt het gebruik van bewerkt vlees. Het wordt aangeraden om vooral magere vleessoorten te gebruiken. |
Resultaten literatuur
Vlees en het risico op diabetes
- De umbrella-review van Neuenschwander (2019) geeft het verband tussen vlees en diabetes type 2 aan op basis van twee meta-analyses. De associatie tussen totale vleesinname en diabetes komt uit de meta-analyse van Feskens (2013), die een verhoogd risico laat zien (SHR: 1,12; 95%CI: 1,01 tot 1,24)[681]. De verbanden met rood en bewerk vlees komen uit de meta-analyse van Schwingshackl (2017), waarin voor beide productcategorieën een verhoogd risico werd gevonden (SHR-rood: 1,17; 95%CI: 1,08 tot 1,26; SHR bewerkt: 1,37; 95%CI: 1,22 tot 1,54)[96]. De bewijskwaliteit voor totale vleesinname was redelijk, en voor het bewerkte en rode vlees hoog[24].
- De meta-analyse van Zeraatkar (2019) geeft op basis van cohortstudies aan dat een reductie van 3 porties per week rood vlees in verband staat met een lager risico op diabetes (RR: 0,78; 95%CI: 0,72 tot 0,84), hoewel de kwaliteit van het bewijs zeer laag is. Ook voor bewerkt vlees werd een significant verband gevonden (RR: 0,90; 95%CI: 0,88 tot 0,92; lage kwaliteit bewijs) [317].
- De meta-analyse van Vernooij (2019) geeft op basis van cohortstudies aan dat een lagere inname van rood en bewerkt vlees geassocieerd is met een lager risico op diabetes type 2 (RR: 0,76; 95%CI: 0,68 tot 0,86; zeer lage kwaliteit bewijs) [318].
- De meta-analyse van Fan (2019) geeft aan dat iedere 5-energie% dierlijk eiwit geassocieerd is met een hoger risico op diabetes type 2 (RR: 1,11; 95%CI: 1,07 tot 1,15). In de dosis-respons analyse werd iedere 50 gram rood vlees per dag ook geassocieerd met een hoger risico (RR: 1,11; 95%CI: 1,06 tot 1,16), net als iedere 50 gram aan bewerkt vlees (RR: 1,41; 95%CI: 1,24 tot 1.60) [316].
- In de meta-analyse van Händel (2019) wordt de review van Micha (2017) aangehaald, waarin een significant associatie tussen bewerkt vlees en diabetes type 2 werd gevonden(RR: 1,19; 95%CI: 1,11 tot 1,27) [315].
- De umbrella-review van meta-analyses van Bellou (2018) van geeft aan dat een ongezond voedingspatroon met veel rood en bewerkt vlees het risico op diabetes type 2 verhoogt. Als mogelijke verklaring geven de auteurs de aanwezigheid van heem-ijzer in het vlees, want ook dat geeft een positieve associatie met diabetesrisico (RR: 1,28; 95%CI: 1,16 tot 1,41) [204].
- De meta-analyse van Schwingshackl (2017) geeft een verband tussen rood vlees en het risico op diabetes type 2 (RR: 1,21; 95%CI: 1,13 tot 1,30). Iedere 100 gram rood vlees per dag was geassocieerd met een 17% hoger risico op diabetes (RR: 1,17; 95%CI: 1,08 tot 1,26). Voor bewerkt vlees werd ook een hoger risico gevonden (RR: 1,27; 95%CI: 1,20 tot 1,35). Voor iedere 50 g per dag werd een hoger risico van 37% gevonden (RR: 1,37; 95%CI: 1,22 tot 1,55) [96].
- De meta-analyse van Jannasch (2017) geeft aan dat voedingspatronen met geraffineerde granen, suikerhoudende frisdrank en bewerkt vlees geassocieerd zijn met een hoger risico op diabetes type 2 (RR: 1,44; 95%CI: 1,27 tot 1,62) [288].
- De meta-analyse van Tian (2017) geeft een verband aan tussen rood vlees en het risico op diabetes type 2 (RR: 1,22; 95%CI: 1,09 tot 1,36). Voor bewerkt vlees werd ook een hoger risico gevonden (RR: 1,39; 95%CI: 1,29 tot 1,49) [147].
Vlees en de behandeling van diabetes
- De meta-analyse van Viguiliouk (2015) van RCTs laat zien dat het vervangen van dierlijk eiwit (oa uit vlees) door plantaardig eiwit zorgt voor een daling in HbA1c (-0,15%; 95%CI: -0,26 tot -0,05 [-1,6 mmol/mol; 95%CI: -2,8 tot -0,5]), nuchtere bloedglucosespiegel (-0,53 mmol/l; 95%CI: -0,92 tot -0,13) en nuchtere insulineconcentratie (-10,09; 95%CI: -17,31 tot -2,86) bij mensen met diabetes type 1 en 2 [296].
- De meta-analyse van Fretts (2015) geeft op basis van cohortstudies en genetisch onderzoek aan dat vleesconsumptie is geassocieerd met hogere nuchtere glucose- en insulinespiegels bij mensen zonder diabetes. Iedere 50 gram extra aan bewerkt vlees was geassocieerd met een hoger nuchtere bloedglucose van 0,021 mmol/l (95%CI: 0,011 tot 0,030). Voor iedere 100 gram was het verband nog sterker (0,037 mmol/l; 95%CI: 0,023 tot 0,051). Wanneer er werd gecorrigeerd voor BMI werd echter geen significant verband meer gevonden [319].
