Uitgangsvraag
Met welke spoorelementen moet bij het opstellen van het voedingsbehandelplan rekening worden gehouden?
Aanbevelingen
- Zorg voor een gevarieerd voedingspatroon om genoeg van verschillende spoorelementen binnen te krijgen (R).
- Wanneer er geen sprake is van een onderliggende deficiëntie of risico daarop, wordt het nemen van supplementen niet aanbevolen.
- Als er supplementen worden gebruikt, gebruik dan geen supplementen die meer dan 100% procent van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) bevatten (R).
- Er is geen bewijs dat het nemen van chroom-, ijzer, koper-, vanadium- of zinksupplementen het risico op diabetes type 2 kan verhogen of verlagen (C).
Bewijs - risico op en behandeling van diabetes
Chroom
Toelichting
Chroom (of chromium) is een element dat een rol speelt bij de werking van insuline in het lichaam en is daarom betrokken bij het koolhydraatmetabolisme. De biologisch actieve vorm van chroom wordt ook wel glucose-tolerantiefactor genoemd, maar over de precieze werking van chroom is nog weinig bekend.
Bewijs - Chroom en de behandeling van diabetes
Een recente systematische review laat zien dat in de meeste RCTs een daling van HbA1c wordt gevonden na chroomsuppletie bij mensen met diabetes type 2, maar dat die daling maar in een klein deel van de studies ook klinisch relevant is [262]. Een andere systematische review beschrijft echter dat er geen effect op nuchtere bloedglucose gevonden wordt [263].
IJzer
IJzer en het risico op diabetes
IJzer is nodig voor het zuurstoftransport in het bloed. Een meta-analyse uit 2012 laat geen verband zien tussen de totale ijzerinname en het risico op diabetes, maar vond wel een significant verband tussen heemijzer en risico op diabetes [24, 264] Een grote umbrella-review waarin 86 meta-analyses werden meegenomen, laat ook zien dat een hoge inname van heemijzer wordt geassocieerd met een verhoogd risico op diabetes type 2 [204]. Dit verband komt eveneens naar voren in een kleinere systematische review, maar dan voor type 1 diabetes [265].
IJzer en de behandeling van diabetes
Er zijn geen recente studies gevonden waarin het effect van ijzersuppletie werd onderzocht bij mensen die al diabetes hebben.
Koper
Koper en het risico op diabetes
Koper is als spoorelement betrokken bij de aanmaak van botten en bindweefsel. Een rol bij diabetes lijkt niet heel voor de hand liggend. Er is dan ook nauwelijks onderzoek gedaan naar de rol van koper in diabetes. Wel is er een recente systematische review die aangeeft dat koperstatus belangrijk is voor de genezing van wonden, zoals bij diabetische voeten [266]. Er is echter geen bewijst dat extra inname van koper diabetische voeten kan voorkomen of genezen [266].
Koper en de behandeling van diabetes
Een recente meta-analyse liet zien dat mensen met diabetes type 1 en 2 in het algemeen vaak een hogere koperstatus hebben dan gezonde mensen [267]. De oorzaak is onduidelijk, maar heeft mogelijk te maken met het ontstaan van oxidatieve stress in het lichaam van iemand met diabetes [267].
Jodium
Toelichting
Jodium is een belangrijk mineraal voor de aanmaak van schildklierhormoon. Het lichaam heeft er maar weinig van nodig. Mensen die voldoende gejodeerd brood en zout, zeevis, eieren en zuivel eten lopen zeer kleine kans op een tekort. Het is raadzaam om te bekijken of via de voeding voldoende jodium wordt gegeten (150 μg/dag).
Jodium en de behandeling van diabetes
Er zijn de afgelopen vijf jaar geen nieuwe onderzoeken gedaan naar jodiumgebruik bij mensen met diabetes.
Zink
Toelichting
Zinktekorten komen bij de algemene bevolking zelden voor. Bij mensen met diabetes is de kans op een zinktekort iets groter, omdat er een verhoogd verlies is via de urine [29]. De zinkstatus van mensen met diabetes is soms dan ook lager dan bij mensen die geen diabetes hebben [268].
Bewijs - Zink en het risico op diabetes
Uit verschillende onderzoeken blijkt dat zink een rol heeft in opslag en secretie van insuline [29]. Er is echter te weinig bewijs om een verband tussen zinkinname en het risico op diabetesontwikkeling aan te tonen [269, 270]. Hoewel sommige studies laten zien dat mensen met een hoge zinkinname een lager risico hebben op diabetes type 2 in vergelijking met mensen met een lage zinkinname [271], zijn er op dit moment geen aanwijzingen dat suppletie met zink het risico op diabetes type 2 zou verlagen [272].
Zink en de behandeling van diabetes
Er zijn wel een aantal studies die het effect van zinksupplementen bij mensen met diabetes type 2 hebben onderzocht, maar deze tonen geen verbeteringen in insuline- en glucosewaarden [269]. Alleen bij mensen die een zinkdeficiëntie hebben, kan zinksuppletie het HbA1c verbeteren [269, 273].
Vanadium
Toelichting
Bewijs - Vanadium en de behandeling van diabetes
Over het sporenelement vanadium bestaan theorieën dat het een rol speelt in het glucosemetabolisme, maar een systematisch overzichtsartikel naar de effectiviteit van vanadium bij diabetes type 2 vond geen betrouwbare studies [274].
Van bewijs naar aanbeveling
Met het eten van een gevarieerde voeding is het risico op deficiënties in ijzer, chroom, koper en zink klein. Jongeren, zwangere vrouwen, vrouwen die (hevig) menstrueren en vrouwen die borstvoeding geven hebben wel een hogere ijzerbehoefte. Ook vegetariërs en veganisten moeten er goed op letten voldoende ijzer binnen te krijgen.
In het algemeen geldt dat er niet veel onderzoek is gedaan naar de rol van spoorelementen bij diabetes. De studies die zijn gedaan, zijn van lage kwaliteit. Dit maakt het lastig om adviezen op te stellen. Het is niet aannemelijk dat men in Nederland te weinig chroom, koper of zink binnenkrijgt. Mensen die geen of weinig brood eten, hebben wel een hoger risico op een tekort aan jodium [275].
In het geval iemand supplementen gebruikt, is het raadzaam de aanvaardbare bovengrens voor de maximale dosering per dag te bekijken [275]. Sommige supplementen bevatten namelijk extreem hoge hoeveelheden mineralen, wat schadelijk kan zijn voor de gezondheid.
Achtergrondinformatie
Chroom
Adviezen uit andere richtlijnen
| Nederland Gezondheidsraad 2018 | - |
| Nederlandse Diabetes Federatie 2015 |
Er is onvoldoende bewijs dat chroomsuppletie leidt tot een verbetering van de glykemische regulatie bij mensen met diabetes type 1 en diabetes type 2 |
| Verenigde Staten American Diabetes Association 2017 |
Het voordeel van chroomaanvulling bij personen met diabetes of obesitas is niet duidelijk aangetoond en kan daarom niet algemeen worden aanbevolen. |
| Canada Diabetes Canada 2018 |
Oudere studies lieten zien dat een chroomtekort leidde tot verstoorde glucosetolerantie, wat kon worden verholpen met suppletie van chroom. Hierom dacht men dat chroom bij mensen met diabetes ook gunstige effecten kon hebben. Meer recente meta-analyses hebben echter tegenstrijdige resultaten gerapporteerd, waarbij sommigen concluderen dat chroom geen voordeel heeft bij het verminderen van A1C, lipiden of lichaamsgewicht bij mensen met diabetes en anderen die enig voordeel melden, afhankelijk van de gebruikte dosis en formulering. De latere meta-analyse lieten zien dat er sprake was van publicatiebias |
| Verenigd Koninkrijk Diabetes UK 2018 |
Er is geen verband tussen chroom en het risico op diabetes type 2. Recente studies suggereren een positief effect van chroompicolinaat op de glykemische controle, hoewel de langetermijneffecten onbekend zijn. |
| Australië Diabetes Association of Australia 2018 |
- |
Resultaten literatuur
Chroom en het risico op diabetes
- Geen onderzoeken gevonden
Chroom en de behandeling van diabetes
- De systematische review van Costello (2016) laat zien dat slechts in enkele RCT’s een verbetering in nuchtere glucose of HbA1c werd gevonden bij chroomsuppletie bij mensen met diabetes type 2. HbA1c daalde met ≥0,5% in 5 van de 14 studies [262].
- De systematische review van Yin (2015) laat zien dat chroom-gist, biergist en chroom-picolinaat geen statistisch significante effecten op HbA1C hebben bij mensen met diabetes type 2. Bovendien vertoonden chroom- chloride, chroom- gist en chroom- picolinaat in vergelijking met controle geen effect op nuchter glucose. Biergist vertoonde echter wel een statistisch significante afname in nuchtere glucose (-19,23 mg/dl; 95%CI: -35,30 tot -3,16 [-1,1 mmol/mol; 95%CI: -2 tot -0,2]; I2=21%) [263].
IJzer
Adviezen uit andere richtlijnen
| Nederland Gezondheidsraad 2018 | De gemiddelde behoefte aan ijzer ligt voor mannen en postmenopauzale vrouwen op 6mg/dag. De aanbevolen hoeveelheid daarbij is 11mg/dag. Voor premenopauzale vrouwen ligt dit op respectievelijk 7 en 16mg/dag. |
| Nederlandse Diabetes Federatie 2015 |
- |
| Verenigde Staten American Diabetes Association 2017 |
- |
| Canada Diabetes Canada 2018 |
Routinematig gebruik van vitamine- en mineralensupplementen wordt in het algemeen niet aanbevolen. |
| Verenigd Koninkrijk Diabetes UK 2018 |
Er is een verband tussen ijzerinname en een hoger risico op diabetes type 2. |
| Australië Diabetes Association of Australia 2018 |
- |
Resultaten literatuur
IJzer en het risico op diabetes
- De umbrella-review van Neuenschwander (2019) laat geen significant verband zien tussen de inname van ijzer met diabetes type 2, op basis van de meta-analyse van Bao uit 2012[264] (SHR per 5 mg per dag: 1,01; 95%CI: 0,99 tot 1,03, lage kwaliteit bewijs). Voor heemijzer werd een verhoogd risico gevonden (SHR er 1 mg per dag: 1,16; 95%CI: 1,09 tot 1,24, lage kwaliteit bewijs) [24].
- De umbrella-review van Bellou (2018) laat zien dat heemijzer is geassocieerd met het risico op diabetes type 2, mogelijk door een hoge inname van rood vlees [204].
- De systematische review van Sogaard (2017) laat een mogelijke associatie zien tussen ijzerinname en het risico op diabetes type 1 [265].
Chroom en de behandeling van diabetes
- Geen onderzoeken gevonden
Koper
Adviezen uit andere richtlijnen
| Nederland Gezondheidsraad 2018 | De gemiddelde behoefte is 0,7mg/dag. De aanbevolen hoeveelheid is 0,9mg/dag |
| Nederlandse Diabetes Federatie 2015 |
- |
| Verenigde Staten American Diabetes Association 2017 |
Suppletie is niet aan te raden omdat er vaak een hoge koperstatus wordt gezien bij mensen met diabetes. Koperspiegels zijn vaak verhoogd bij personen met prediabetes of diabetes met retinopathie, hypertensie of macrovaatziekten. Niveaus zijn normaal bij personen met diabetes zonder complicaties. |
| Canada Diabetes Canada 2018 |
Routinematig gebruik van vitamine- en mineralensupplementen wordt in het algemeen niet aanbevolen. |
| Verenigd Koninkrijk Diabetes UK 2018 |
- |
| Australië Diabetes Association of Australia 2018 |
- |
Resultaten literatuur
Koper en het risico op diabetes
- Geen onderzoeken gevonden
Koper en de behandeling van diabetes
- De systematische review van Kulprachakarn (2017) laat zien dat koper nodig is voor het helen van wonden, maar dat er geen onderzoek is dat aangeeft wat het effect van koper is is op het ontstaan en het voorkomen diabetische voeten [266].
- De meta-analyse van Qiu (2015) laat zien dat de koperstatus van mensen met diabetes type 1 en 2 hoger is dan bij mensen zonder diabetes (koper in plasma MD: 1,69 μmol/l; p < 0,0001; koper in serum MD: 4,06 μmol/l; p = 0,005; plasma en serum koper MD = 2,67 μmol/l; p = 0,006) [267].
Jodium
Adviezen uit andere richtlijnen
| Nederland Gezondheidsraad 2018 | De dagelijkse aanbevolen hoeveelheid jodium voor mensen van 18 jaar en ouder is 150 mg/dag. |
| Nederlandse Diabetes Federatie 2015 |
- |
| Verenigde Staten American Diabetes Association 2017 |
- |
| Canada Diabetes Canada 2018 |
- |
| Verenigd Koninkrijk Diabetes UK 2018 |
- |
| Australië Diabetes Association of Australia 2018 |
- |
Resultaten literatuur
Jodium en het risico op diabetes type 2
- Geen onderzoeken gevonden
Jodium en de behandeling van diabetes
- Geen onderzoeken gevonden
Zink
Adviezen uit andere richtlijnen
| Nederland Gezondheidsraad 2018 | De gemiddelde behoefte aan zink voor mannen is 6,4mg/dag en voor vrouwen 5,7mg/dag. De aanbevolen hoeveelheid is 9mg/dag voor mannen en 7mg/dag voor vrouwen. |
| Nederlandse Diabetes Federatie 2015 |
Een Cochrane-review naar de effecten van zinksuppletie bij diabetes type 2 vond slechts één studie: suppletie met zink had geen effect |
| Verenigde Staten American Diabetes Association 2017 |
Zink heeft een effect op het glucosemetabolisme. In een Cochrane-review werd één onderzoek naar de rol van zink bij diabetespreventie gevonden. Dit onderzoek toonde aan dat een toename van het zinkinname geen invloed. Een later observationeel onderzoek meldde echter dat een hogere zinkinname mogelijk geassocieerd is met een iets lager risico op diabetes type 2 bij vrouwen. |
| Canada Diabetes Canada 2018 |
- |
| Verenigd Koninkrijk Diabetes UK 2018 |
Er is geen verband tussen zink en het risico op diabetes type 2, maar mensen met diabetes type 2 hebben vaker lagere zinklevels. Een paar studies heeft laten zien dat zinsuppletie positief effect heeft. |
| Australië Diabetes Association of Australia 2018 |
- |
Resultaten literatuur
Zink en het risico op diabetes
- De meta-analyse van Fernandez-Cao (2019) laat zien mensen met een hoge zinkinname een lager risico hebben op diabetes type 2 in vergelijking met mensen met een lage zinkinname (OR: 0,87; 95%CI: 0,78 tot 0,98). Er werd een direct verband gevonden tussen serum/plasma zink en diabetes type 2 (OR: 1,64; 95%CI: 1,25 tot 2,14). Zeer hoge serum/plasma waren geassocieerd met een 64% hoger risico [271].
- De systematische review van Ruz (2016) geeft aan dat er geen bewijs is dat zinksuppletie diabetes type 2 kan voorkomen. Suppletie bij mensen met een zinkdeficiëntie kan de bloedglucose parameters verbeteren [269].
- De systematische review van Chu (2016) laat zien dat er geen verband is tussen inname van zink en het risico op hart- en vaataandoeningen en diabetes type 2 [270].
- De Cochrane review van El Dib (2015) toont aan dat er geen bewijs is om zinksuppletie aan te bevelen ter preventie van diabetes type 2. Er zijn geen effecten van zink op HOMA-IR, incidentie van diabetes type 2 en lipidenprofiel [272].
Zink en de behandeling van diabetes
- De meta-analyse van Fernandez-Cao (2018) laat zien dat de zinkstatus van mensen met diabetes type 2 lager is dan bij mensen zonder diabetes (MD: -0,40 µmol/l; 95%CI: -1,59 tot 0,79; I2 = 61,0%) [268].
- De systematische review van de Carvalho (2017) laat zien dat een lager HbA1c geassocieerd is met een hogere hoeveelheid zink in het plasma bij mensen met diabetes type 2. Suppletie van zink verbetert het HbA1c [273].
Vanadium
Adviezen uit andere richtlijnen
| Nederland Gezondheidsraad 2018 | - |
| Nederlandse Diabetes Federatie 2015 |
Een systematisch overzichtsartikel naar de effectiviteit van vanadium bij diabetes type 2 vond geen betrouwbare studies |
| Verenigde Staten American Diabetes Association 2017 |
Vanadium heeft mogelijk een effect op de insulineafgifte. Suppletie zorgt voor verbeterde insulinegevoeligheid in sommige, maar niet in alle studies met mensen met diabetes type 2. |
| Canada Diabetes Canada 2018 |
- |
| Verenigd Koninkrijk Diabetes UK 2018 |
Vanadium, een sporenelement dat gewoonlijk wordt gebruikt om diabetes type 2 te behandelen, is niet onderzocht in gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken ter evaluatie van glykemische controle door A1C gedurende een periode van 3 maanden of langer. |
| Australië Diabetes Association of Australia 2018 |
- |
Resultaten literatuur
Vanadium en het risico op diabetes
- Geen onderzoeken gevonden
Vanadium en de behandeling van diabetes
- De review van Smith (2008) laat zien dat studies waarin vanadium wordt gesuppleerd bij mensen met diabetes type 2 vaak wel positieve resultaten laten zien, maar dat de kwaliteit van de studies erg laag is. Daarnaast kan vanadium zorgen voor maag-darmklachten [274].
