Voor iedereen, dus ook voor mensen met diabetes, is een gezond voedingspatroon en voldoende beweging belangrijk. Een voedingspatroon omvat de combinatie van voedingsmiddelen die iemand eet [29].
Dieet
Met een dieet wordt een voeding bedoeld die vanwege een medische indicatie is aangepast aan iemands specifieke situatie. In het geval van diabetes gaat het bijvoorbeeld om het aanpassen van het voedingspatroon wegens de diabetesinstelling (bloedglucosewaarden), het gewicht, de bloeddruk, het lipidenspectrum of de nierfunctie.
Schijf van Vijf
In Nederland geldt in het algemeen het advies om een voedingspatroon volgens de Schijf van Vijf aan te houden, gebaseerd op de Richtlijnen goede voeding. Deze Richtlijnen goede voeding zijn opgesteld voor de algemene bevolking om het risico op chronische ziekten, waaronder diabetes type 2, zo klein mogelijk te houden.
Er zijn op dit moment zijn geen studies waarin de rol van de Nederlandse Richtlijnen goede voeding bij mensen met diabetes wordt onderzocht. Wel is er veel internationale literatuur beschikbaar over studies die hebben onderzocht of mensen met diabetes gebaat zijn bij andere voedingspatronen, zoals een koolhydraatbeperkt, vetbeperkt, mediterraan, plantaardig of vegetarisch voedingspatroon. Ook naar DASH-voeding en een voedingspatroon met veel onbewerkte producten wordt veel onderzoek gedaan.
Gezondheidseffecten
Verschillende voedingspatronen zijn geschikt voor mensen met diabetes, zolang de volwaardigheid en kwaliteit van de voeding centraal staan. Een voedingspatroon rijk aan groente en fruit, volkoren graanproducten, noten, peulvruchten, plantaardige oliën, met weinig toegevoegd suiker, zout en bewerkt vlees en zonder suikerhoudende dranken is daarom geschikt voor mensen met diabetes. Deze uitgangspunten komen terug in verschillende voedingspatronen, zoals een koolhydraatbeperkt, vetbeperkt, mediterraan, DASH en vegetarisch voedingspatroon, maar ook bij de Schijf van Vijf.
De effecten van een voedingspatroon op de bloedglucosespiegel kunnen verschillen per persoon. Dit geldt ook voor de effecten op de langere termijn, zoals veranderingen in het HbA1c. De wisselende resultaten uit de literatuur laten zien dat er niet één voedingspatroon is dat het meest geschikt is voor mensen met diabetes. Verschillende studies suggereren dat vooral de mate van naleving een rol speelt bij de effectiviteit van voedingsinterventies [466]. Het is dus belangrijk om het voedingspatroon van de persoon met diabetes aan te passen aan persoonlijke voorkeuren om te zorgen dat het voedingspatroon goed vol te houden is.
Verbeteringen bloedglucosewaarden
Verbeteringen in bloedglucosewaarden komen in meer of mindere mate naar voren in studies met een koolhydraatbeperkt voedingspatroon, een mediterraan voedingspatroon, DASH-voeding, vetbeperkt voedingspatroon en een vegetarisch voedingspatroon. Verschillende voedingspatronen zijn dan ook geschikt om te volgen voor mensen met diabetes, maar het is raadzaam om de bloedglucosespiegel nauwkeurig te monitoren zodat de persoon met diabetes kan leren hoe de bloedglucosespiegel reageert op bepaalde voeding. Ook is het belangrijk om rekening te houden met het lipidenprofiel en het gewicht.
Volwaardigheid
Bij ieder voedingspatroon is het van belang om te letten op de volwaardigheid van de voeding, zodat het risico op tekorten wordt beperkt. Van de onderzochte voedingspatronen bij mensen met diabetes zijn het mediterrane voedingspatroon en een voedingspatroon volgens DASH het meest volwaardig. Bij deze voedingspatronen is het risico op tekorten klein. Bij een koolhydraatbeperkt, vetbeperkt, vegetarisch/veganistisch voedingspatroon is dit risico iets groter en verdient het aandacht om zorg te dragen voor voldoende inname van vezels, essentiële vetzuren, vitamines en mineralen.
Persoonlijke voorkeuren
De nadruk ligt dus op de kwaliteit van de voeding, waarbij de voeding persoonlijk wordt aangepast en rekening wordt gehouden met persoonlijke wensen, culturele voedselvoorkeuren, budget en juiste hoeveelheid energie. De verschillende aspecten van de voedingspatronen dienen door de zorgverlener besproken te worden. Op die manier kunnen mensen met diabetes in overleg een keuze maken welk voedingspatroon goed bij de persoonlijke voorkeuren past. Verwijs voor dieetadvies op maat naar de diëtist, zie hiervoor ook de artsenwijzer diëtetiek Diabetes Mellitus.
Alle genoemde voedingspatronen zijn ook geschikt om te gebruiken in energiebeperkte vorm, wanneer het streven bestaat om gewicht te verliezen. Ook dan is het belangrijk dat de voeding volwaardig blijft om het risico op tekorten te beperken. Meer informatie over gewichtsverlies bij diabetes is te vinden onder gewichtsverlies.
Aandachtspunten
- Sterke koolhydraatbeperking (<70 gram per dag) is niet geschikt voor mensen die SGLT2 remmers gebruiken vanwege het risico op normoglykemische ketoacidose.
- Pas bloedglucose verlagende medicatie aan wanneer de hoeveelheid koolhydraten wordt beperkt. Volg voor mensen met diabetes type 2 bijvoorbeeld de handleiding medicatie-afbouw.
- Vervang bij een vetbeperkt voedingspatroon vetten door eiwitrijke producten en ongeraffineerde koolhydraatbronnen en zorg dat de inname van geraffineerde koolhydraten niet stijgt.
- Kies bij een vegetarisch of veganistisch voedingspatroon voor vervangers waar calcium, ijzer, vitamine B2 en vitamine B12 inzitten of aan zijn toegevoegd. Wanneer een veganistisch voedingspatroon wordt gevolgd, wordt vitamine B12 suppletie aanbevolen.
