Vitamines

Toelichting

Vitamine A of retinol is van belang bij veel processen in het lichaam. De vitamine werkt als antioxidant en speelt een rol bij groei, goede werking van de ogen en het afweersysteem. Bètacaroteen kan in het lichaam worden omgezet in vitamine A. Naast bètacaroteen zijn er nog andere carotenoïden die werken als provitamine A, zoals alfacaroteen en betacryptoxanthine.

Bewijs - Vitamine A en het risico op diabetes

Er zijn een aantal studies geweest die hebben onderzocht of er een verband is tussen diabetes en vitamine A. Een cohortstudie uit 2004 liet zien dat een hoge inname (> 4500 microgram per dag) van carotenoïden geassocieerd is met een lager risico op diabetes type 2 in vergelijking met een lage inname (<1860 microgram per dag) [176]. Een cohortstudie uit 2018 kon dit verband echter niet terugvinden [177].

Vitamine A en de behandeling van diabetes

Er is weinig onderzoek gedaan naar de rol van vitamine A bij mensen met diabetes. De studies die zijn gedaan, laten wisselende resultaten zien [178]. Het is niet aannemelijk dat vitamine A-supplementen een belangrijke rol spelen bij de behandeling van diabetes type 2 [178]. Een meta-analyse van RCTs laat zien dat supplementen met antioxidanten, waaronder vitamine A, geen effect hebben op de nierfunctie (glomerulaire filtratiesnelheid) van mensen met diabetische nefropathie [179].

Toelichting

Vitamine B1, of thiamine, is belangrijk voor het lichaam om koolhydraten te kunnen omzetten in energie. Daarnaast speelt het een rol in het zenuwstelsel. Bij sommige mensen met diabetes is de uitscheiding van wateroplosbare vitamines via de urine hoger dan bij mensen zonder diabetes[180]. Ook voor vitamine B1 kan het zijn dat er meer verlies via de urine plaatsvindt [178]. Sommige observationele laten zien dat mensen met diabetes 75% minder vitamine B1 in het bloed hebben dan mensen zonder diabetes [181, 182]. Er is meer onderzoek nodig naar de oorzaken en gevolgen van de lage status die soms wordt gevonden [182].

Vitamine B₁ en de behandeling van diabetes

RCTs die onderzoeken wat het effect van vitamine B1-suppletie is bij mensen met diabetes, maken gebruik van meerdere supplementen, waardoor het effect van vitamine B1 alleen onduidelijk is [183]. Twee kleine studies waarin mensen met insulineresistentie of diabetes type 2 zes weken lang een supplement met alleen vitamine B1 kregen, lieten geen effect zien op nuchtere bloedglucose en HOMA-IR [184, 185]. In één van de studies was de bloedglucosespiegel twee uur na de maaltijd wel significant gedaald ten opzichte van voor de interventie [185].

Over vitamine B2 (riboflavine) in relatie tot diabetes is niet veel bekend. Er zijn geen studies gevonden die aan onze zoekcriteria voldoen.

Toelichting

Vitamine B3 (niacine) is er in twee vormen: nicotinamide en nicotinezuur. In voeding en supplementen vinden we voornamelijk nicotinamide. Niacine maakt het lichaam zelf uit het aminozuur tryptofaan, dat in heel veel voedingsmiddelen zit. Niacine speelt een rol bij de aanmaak van vetzuren in het lichaam en is daarom belangrijk voor de vethuishouding.

Bewijs - Vitamine B3 en het risico op diabetes

Er wordt vooral onderzoek gedaan naar het effect van niacine bij mensen met diabetes die statines gebruiken voor het verlagen van hun cholesterol. Een meta-analyse uit 2015 liet zien dat niacine een gunstig effect heeft op het lipidenprofiel in mensen met diabetes type 2, maar waarschuwt dat langdurig gebruik (> 20 weken) mogelijk ook de bloedglucosespiegel verhoogt [186]. Dit laatste komt eveneens naar voren in een meta-analyse uit 2016, waar het effect van niacine op de ontwikkeling van diabetes is onderzocht [187]. De studie rapporteert een licht verhoogd risico op diabetes type 2 bij mensen die niacine kregen voorgeschreven als cholesterolverlager en geeft aan dat een stijging van de bloedglucosespiegel een bijwerking kan zijn [187].

Over vitamine B5 (panthotheenzuur) in relatie tot diabetes is niet veel bekend. Er zijn geen studies gevonden die aan onze zoekcriteria voldoen.

Vitamine B6 (pyridoxine), komt voor in verschillende vormen, waaronder pyridoxal of pyridoxamine. Er zijn weinig onderzoeken gedaan naar de effecten van deze vitamine bij mensen met diabetes. Er zijn geen recente studies gedaan naar het effect van vitamine B6 op het risico op diabetes type 2, of naar het effect op de bloedglucosespiegel. Er is één recente RCT waarin vitamine B6 werd onderzocht als mogelijke behandeling voor diabetische neuropathie, maar een dagelijkse dosis voor een jaar had geen effect op de ontwikkeling van zenuwschade [188].

Vitamine B8 of biotine is nodig voor een goedwerkende energiehuishouding. Er zijn aanwijzingen dat biotine een rol speelt in de aanmaak van insuline en glucose, maar er is te weinig onderzoek gedaan om iets te kunnen zeggen over een relatie met diabetes [180, 189].

Bewijs - Vitamine C en het risico op diabetes

Vitamine C of ascorbinezuur is een wateroplosbaar vitamine. Net als voor andere wateroplosbare vitamines is de kans op een lage status bij mensen met diabetes groter, omdat er meer uitscheiding via de nieren plaatsvindt [29]. Vitamine C werkt in het lichaam als antioxidant. Mensen met diabetes hebben antioxidanten nodig om de vrije radicalen die ontstaan bij de ziekte te neutraliseren [29, 178]. Deze vrije radicalen spelen vooral een rol bij het ontwikkelen van complicaties, zoals hart- en vaatziekten. Observationeel onderzoek laat zien dat mensen die voldoen aan de innamenorm voor vitamine C (75 mg per dag) een lager risico hebben op diabetes dan mensen die een te lage inname hebben [178].

Vitamine C en de behandeling van diabetes

Verschillende meta-analyses komen tot de conclusie dat suppletie van vitamine C geen effect heeft op insulinegevoeligheid [201] of HbA1c [202]. Studies die focussen op hart- en vaatziekten geven aanwijzingen dat suppletie met vitamine C de diastolische (maar niet de systolische) bloeddruk kan verlagen bij mensen met diabetes type 2 [203]. Hoewel een meta-analyse waarin GRADE werd gebruikt hoge kwaliteit bewijs aanlevert voor een verband tussen suppletie van antioxidanten en verbeterde nierfunctie bij mensen met diabetes type 1 en 2, wordt er geen duidelijk effect van vitamine C-suppletie afzonderlijk op de albuminesecretie gevonden [179].

Toelichting

Vitamine E werkt in het lichaam als antioxidant. Mensen met diabetes hebben antioxidanten nodig om de vrije radicalen die ontstaan bij de ziekte te neutraliseren [29]. Deze vrije radicalen spelen vooral een rol bij het ontwikkelen van complicaties, zoals hart- en vaatziekten of nefropathie. Verschillende studies hebben dan ook gekeken of suppletie van vitamine E, al dan niet in combinatie met andere antioxidanten, effect heeft op deze complicaties.

Bewijs - Vitamine E en het risico op diabetes

Observationeel onderzoek geeft aan dat mensen met een inname van 10 milligram vitamine E per dag een lager risico hebben op diabetes dan mensen die minder dan 0,5 milligram binnenkrijgen [24, 176].

Vitamine E en de behandeling van diabetes

In een meta-analyse uit 2017 worden de effecten van vitamine E-supplementen op de nierfunctie gerapporteerd [179]. Suppletie lijkt positieve effecten te hebben op albumine uitscheiding, maar niet op proteïnurie of klaring van creatinine [179]. Een meta-analyse uit 2015 concludeert dat er geen effect is van vitamine E-suppletie op de insuline resistentie (HOMA-IR) [201]. Uit onderzoek bij mensen zonder diabetes is gebleken dat het nemen van supplementen met hoge doseringen van vitamine E (>400IU of 268mg per dag) mogelijk gerelateerd is aan hogere sterfte [178].

Vitamine K omvat twee stoffen: vitamine K1 en vitamine K2. Vitamine K1, of fylochinon, vinden we in onze voeding. Vitamine K2, of menachinon, wordt gemaakt door bacteriën in de darmen. Verschillende studies laten een verband zien tussen een lage vitamine K-status en een hoger risico op diabetes type 2 [229]. Vitamine K-suppletie lijkt geen effect te hebben op bloedglucose, insuline of HOMA-IR [230]. Voor zover bekend zijn er geen recente studies die het verband tussen vitamine K en complicaties bij diabetes beschrijven.

Adviezen uit andere richtlijnen

Resultaten literatuur
Vitamine A en het risico op diabetes type 2

• Uit de meta-analyse van Hamer (2007) komt een lager risico voor diabetes type 2 bij mensen met de hoogste carotenoïde-inname, hoger dan 4519 microgram per dag, (RR_{hoogste vs laagste inname}: 0,76; 95%CI: 0,58 tot 0,99; P= 0,04) in vergelijking met de laagste inname, lager dan 1862 microgram per dag[176].
• De cohortstudie van Eshak (2018) vond geen associatie tussen het voorkomen van diabetes type 2 en vitamine A inname wanneer het hoogste kwartiel van inname met het laatste kwartiel werd vergeleken (OR: 0,89; 95%CI: 0,71 tot 0,18; p=0,29)[177].

Vitamine A en de behandeling van diabetes

• De meta-analyse van Bolignano (2017) laat zien dat antioxidanten, waaronder vitamine A, de albumine secretie kunnen verbeteren bij mensen met diabetische nefropathie (SMD: -0,47; 95%CI: -0,78 tot -0,16), maar er werd geen effect op nierfunctie (GFR) gevonden (MD: -0,12 ml/min/1,73m²; 95%CI: -0,06 tot 0,01)[179].
• De systematische review van Yan (2017) geeft aan dat er door tegenstrijdige resultaten in de literatuur geen duidelijke rol voor het aanbevelen van vitamine A suppletie bij diabetes type 2 te verwachten is[178].

Adviezen uit andere richtlijnen

Resultaten literatuur
Vitamine B1 en het risico op diabetes type 2

• Geen onderzoeken gevonden

Vitamine B1 en de behandeling van diabetes

• In de Cochrane Review van Raval (2015) komt geen effect van thiamine op nierfunctie (GFR) bij mensen met diabetes naar voren. In één studie werd een daling in albuminesecretie gevonden bij 300mg thiamine per dag, maar de andere acht studies laten dit niet zien[194].
• De review van Valdes-Ramos (2015) verwijst naar het artikel van Al-Attas uit 2012[181] waarin een lagere thiaminestatus wordt gevonden bij mensen met diabetes type 1 en type 2. De bloedwaarden waren 76% lager bij mensen met diabetes type 1 en 50% lager bij mensen met diabetes type 2 in vergelijking met mensen zonder diabetes[180].
• De RCT van Karkabounas (2018) laat zien dat de nuchtere bloedglucose en HbA1c significant lager waren na een interventie van 8 weken met een mix van alfa-liponzuur, thiamine en carnosine. De nuchtere bloedglucose daalde van 135,7 ± 19,5 mg/dl (7,5 ± 1,1 mmol/l) naar 126,5 ± 16,8 mg/dl (7,0 ± 0,9 mmol/l) en het HbA1c van 8,3% ± 0,3% [90,7±3,3 mmol/mol] naar 6,03% ± 0,58% [65,9±6,3 mmol/mol]; p<0,05. De hoeveelheid insuline in het bloed was gestegen na de interventie van 3,6 ± 0,7 μIU/ml naar 6,8 ± 0,2 μIU/mL; p< 0,05[183].
• De RCT van Alaei-Shahmiri (2015) geeft aan dat de interventie met driemaal daags een supplement met 100mg thiamine voor zes weken effect heeft op de diastolische bloeddruk van mensen met gestoorde glucosetolerantie (71,4 ± 7,4 versus 67,9 ± 5,8 mmHg; p=0,005 voor diastolische bloeddruk en 120,7 ± 15,3 versus 116,5 ± 11,0; p=0,06 voor systolische bloeddruk[184].
• De RCT van Alaei-Shahmiri (2013) geeft aan dat een interventie met driemaal daags een supplement met 100mg thiamine voor 6 weken de 2-uurs bloedglucosespiegel kan verlagen (8,78 ± 2,20 versus 9,89 ± 2,50 mmol/l; p = 0,004) bij mensen met gestoorde glucosetolerantie. Er werd geen verschil in nuchtere bloedglucose en HOMA-IR gevonden[185].
• De observationele studie van Thornalley (2007) laat zien dat de thiamine concentratie in het plasma 76% lager was bij mensen met diabetes type 1 en 75% lager bij mensen met diabetes type 2 in vergelijking met gezonde vrijwilligers. De thiamine-bloedwaarde voor de gezonde vrijwilligers was gemiddeld 64,1 nmol/l (95%CI: 58,5 tot 69,7), voor type 1 diabetes 15,3 nmol/l (95%CI: 11,5 tot 19,1; p < 0,001) en voor diabetes type 2 16,3 nmol/l (95%CI: 13,0 tot 9,6; p < 0,001n[182].

Adviezen uit andere richtlijnen

Resultaten literatuur
Vitamine B3 en het risico op diabetes type 2

• De meta-analyse van Goldie (2016) laat een klein verhoogd risico zien bij mensen die niacine in supplementvorm gebruiken in RCTs (RR: 1,34; 95%CI: 1,21 tot 1,49; I2=0%)[187].

Vitamine B3 en de behandeling van diabetes

• In de Cochrane Review van Raval (2015) komt geen effect van thiamine op nierfunctie (GFR) bij mensen met diabetes naar voren. In één studie werd een daling in albuminesecretie gevonden bij 300mg thiamine per dag, maar de andere acht studies laten dit niet zien[194].
• De meta-analyse van Ding (2015) laat zien dat niacine de lipidenparameters verbetert in RCTs (HDL-cholesterol: +0,27 mmol/l; 95%CI: 0,24 tot 0,30; P < 0,001; LDL-cholesterol: -0,250 mmol/l; 95%CI: -0,47 tot -0,03; P < 0,05; triglyceriden: -0,39 mmol/l; 95%CI: -0,43 tot -0,34; P < 0,001), maar dat de bloedglucosespiegel goed in de gaten moet worden gehouden, omdat deze bij langdurige suppletie (>5 maanden) kan stijgen (+0,085 mmol/l; 95%CI: 0,029 tot 0,141; P < 0,05)[186].

Adviezen uit andere richtlijnen

Resultaten literatuur
Vitamine B6 en het risico op diabetes type 2

• Geen onderzoeken gevonden

Vitamine B6 en de behandeling van diabetes

• De review van Yan (2017) geeft aan dat er geen conclusies kunnen worden getrokken over de rol van vitamine B6 bij diabetes. Vitamine B6 is wel een belangrijke determinant van homocysteine, wat wordt gelinkt aan diabetische complicaties nierfunctie (GFR) bij mensen met diabetes naar voren. In één studie werd een daling in albuminesecretie gevonden bij 300mg thiamine per dag, maar de andere acht studies laten dit niet zien[178].
• De RCT van Dwyer (2015) laat zien dat een dagelijkse dosis van 2x150mg of 2x300 mg pyridoxamine voor 1 jaar geen effect had op neuropathies[188].

Adviezen uit andere richtlijnen

Vitamine B8 wordt niet genoemd in de meegenomen andere richtlijnen

Resultaten literatuur
Vitamine B8 en het risico op diabetes type 2

• Geen onderzoeken gevonden

Vitamine B8 en de behandeling van diabetes

• In de review van Dakshinamurti (2015) wordt de mogelijke rol van biotine bij de glucosehuishouding omschreven. Uit dier- en celstudies komt naar voren dat biotine de insulinesecretie kan stimuleren[189].
• De review van Valdez-Ramos (2015) geeft aan dat biotine als cofactor mogelijk een rol speelt in de gluconeogenese, maar er is te weinig onderzoek gedaan om een rol in diabetes te kunnen bevestigen[180].

Adviezen uit andere richtlijnen

Resultaten literatuur
Vitamine C en het risico op diabetes type 2

• De umbrella-review van Neuenschwander (2019) laat zien dat vitamine C geassocieerd is met een lager risico op diabetes type 2, op basis van de meta-analyse van Hamer & Chida (2007)[176]. De kwaliteit van bewijs wordt gegradeerd als zeer laag. Bij de vergelijking tussen een inname van 87,9 mg per dag met minder dan 49,7 mg per dag komt een SHR van 0,66 (95%CI: 0,51 tot 0,85)[24].

Vitamine C en de behandeling van diabetes

• De meta-analyse van Ashor (2017) geeft aan dat suppletie van vitamine C (200 tot 6000 mg) niet tot veranderingen in HbA1c en insuline leidt. Subgroep analyses lieten wel zien dat vitamine C de glucoseconcentraties significant verlaagde bij patiënten met diabetes type 2 met -0,44 mmol/l (95%CI: -0,81 tot -0,07; P=0,01) en bij interventies met een duur van meer dan 30 dagen (-0,53%; 95%CI: -0,79 tot -0,10; P=0,02)[202].
• De meta-analyse van de Paula (2017) laat een verband zien tussen vitamine C-suppletie en een daling in diastolische bloeddruk (gewogen MD: −2,88 mmHg; 95%CI: −5,31 tot −0,46; P = 0,020). De systolische bloeddruk was niet veranderd (gewogen MD: −3,93 mmHg; 95%CI: −14,78 tot 6,92; P = 0,478)[203].
• De meta-analyse van Bolignano (2017) laat zien dat er hoge kwaliteit bewijs is (met behulp van GRADE) dat antioxidanten de albuminesecretie kunnen verbeteren. Wanneer alleen naar vitamine C werd gekeken, werd geen significant effect gevonden bij mensen met diabetes type 1 en 2 die vitamine C gesuppleerd kregen (MD -0,30; 95%CI: -0,62 tot 0,02; p=0,07)[179].
• De meta-analyse van Khodaeian (2015) geeft aan suppletie van vitamine C (200 tot 1000 mg) geen effect heeft op insulineresistentie (HOMA-IR) bij mensen met diabetes type 2 (SMD: −0,150; 95%CI: −0,494 tot 0,194; P = 0,391)[201].

Adviezen uit andere richtlijnen

Resultaten literatuur
Vitamine E en het risico op diabetes type 2

• Geen onderzoeken gevonden

Vitamine E en de behandeling van diabetes

• De umbrella-review van Neuenschwander (2019) laat zien dat voldoende inname van vitamine E geassocieerd is met een lager risico op diabetes type 2, op basis van de meta-analyse van Hamer & Chida (2007)[176]. De kwaliteit van bewijs wordt gegradeerd als zeer laag. Bij de vergelijking tussen een inname van 10 mg per dag met minder dan 0,5 mg per dag komt een SHR van 0,77 (95%CI: 0,63 tot 0,95)[24].
• De meta-analyse van Bolignano (2017) laat een verbetering in nierfunctie zien in onderzoeken waarbij mensen vitamine E gesuppleerd kregen (urinary albumin secretion: —0,33; 95%CI: -0,61 tot -0,04)[179].
• De review van Yan (2017) geeft aan dat verschillende RCTs positieve effecten van vitamine E op glykemische controle laten zien. De auteurs waarschuwen echter ook dat hoge doseringen (>400 IU/dag) zijn geassocieerd met een verhoogd risico op sterfte in de algemene populatie[178].
• De meta-analyse van Khodeian (2015) vindt geen verband tussen vitamine E en HOMA-IR (SMD: 0,017; 95%CI: −0,376 tot 0,411;P = 0,932)[201].

Adviezen uit andere richtlijnen

Resultaten literatuur
Vitamine K en het risico op diabetes type 2

• De mendeliaanse randomisatiestudie van Zwakenberg (2019) laat zien dat hogere vitamine K1 niveaus geassocieerd zijn met lagere incidentie van diabetes type 2 (RR: 0,93; 95%CI: 0,89 tot 0,97) per iedere natuurlijk logaritmische toename in K1 ((Ln)-nmol/L[229].

Vitamine K en de behandeling van diabetes

• De meta-analyse van Shahdadian (2018) laat geen verband zien tussen vitamine K suppletie en verbeteringen in nuchtere glucose (-0,91 mg/dl; 95%CI: -2,57 tot 0,76 [-0,1 mmol/mol; 95%CI: 0,8 tot 0]; p=0,28), insuline (-0,35 μIU/ml; 95%CI: -1,70 tot 1,00; p=0,61), HOMA-IR (-0,06; 95%CI: -0,32 tot -0,19; p=0,63) en 2-h OGTT (-4,00 mg/dl; 95%CI: -20,00 tot 11,99 [-0,2 mmol/mol; 95%CI: 0,8 tot 0,7]; p=0,62)[230].