Uitgangsvraag
Wat is het effect van een voedingspatroon met onbewerkte producten voor het risico op en de behandeling van diabetes?
Aanbevelingen
- Net zoals voor de algemene bevolking wordt aanbevolen zoveel mogelijk ultra-bewerkte producten te vervangen door onbewerkte producten (R).
Toelichting
Er is geen eenduidige definitie voor onbewerkte of bewerkte producten. De NOVA-classificering deelt producten in op basis van bewerking en biedt enige houvast [457]. Vooral de producten die volgens deze classificering ultra-bewerkt zijn, houden verband met een ongezonder voedingspatroon [458].
Ultra-bewerkte producten zijn kant-en-klaar producten, zoals frisdrank, chocolade, snoepjes, ijs, koekjes, gebak, maar ook pasta- en pizzagerechten, vis- en vleesburgers, worstjes, en instant-maaltijden zoals noedels of soepen [457].
Voorbeelden van onbewerkte producten zijn verse of ingevroren groenten, fruit en peulvruchten, rijst, aardappelen, pasta, vis, vlees, eieren, melk, noten, kruiden, thee, koffie en water [457]. Producten als kaas, brood en olijfolie vallen volgende de NOVA-classificering onder bewerkte producten [457].
NOVA-classificering
Hoewel de NOVA-classificering producten indeelt op basis van bewerking, moet duidelijk zijn dat bewerking een product niet per se ongezond maakt. Het drogen, verhitten, koelen of verpakken van voedsel kan namelijk ook voordelig zijn en het kan producten beschermen tegen bederf [457]. Aan de andere kant worden veel ultra-bewerkte producten, zoals bijvoorbeeld frisdrank, geassocieerd met overgewicht, een hoger risico op diabetes type 2 en een ongezonde levensstijl [38, 120]. Over het algemeen bevat een voedingspatroon met veel onbewerkte producten veel gezonde voedingsmiddelen.
Onbewerkte producten zoals groenten en fruit, maar ook water, koffie en thee, horen bij een gezond voedingspatroon [455]. Kiezen voor minder bewerkte voedingsproducten en koken met verse producten is dus een goede manier om een gezonder voedingspatroon te volgen [459].
Aanvullende vragen – update 2023
Er wordt steeds meer onderzoek gepubliceerd over ultra-processed foods. Zijn er specifieke adviezen over dit soort producten voor mensen met diabetes?
Producten die sterk bewerkt zijn en die veel calorieën, suiker, verzadigd vet en zout bevatten worden ultra-processed foods of ultra-bewerkte producten genoemd. Dat zijn producten uit een fabriek, die gemaakt zijn met additieven, waaronder vaak zout, suiker, vetten, gemodificeerd zetmeel en E-nummers. Meer informatie over ultra-processed foods is te lezen op de website van het Voedingscentrum.
Er zijn geen onderzoeken waarin het effect van ultra-bewerkte producten in een gecontroleerde setting wordt onderzocht bij mensen met diabetes. Observationeel bewijs, waaruit dus geen causale conclusies kunnen worden getrokken, geven verbanden aan tussen een hoge inname van ultra-bewerkte producten en ziektes als coronaire hartziekten [35], type 2 diabetes [36] en verschillende vormen van kanker [37]. Hoewel dit zorgwekkend is, concludeert de EASD dat we op dit moment nog te weinig over ultra-bewerkte producten weten om een aanbeveling te kunnen doen. In onderzoek in het Nederlandse Lifelines cohort wordt bijvoorbeeld omschreven dat de groep ultra-bewerkte producten eigenlijk te divers is om goede conclusie te kunnen trekken [38].
Er is echter wel genoeg bewijs om de consumptie van minimaal bewerkte plantaardige voedingsmiddelen zoals volle granen, groenten, fruit, peulvruchten, noten, zaden en plantaardige oliën aan te bevelen. Daartegenover staat dat het wordt aangeraden om de consumptie van bewerkt en rood vlees, suikerhoudende dranken, snoep en geraffineerde granen juist te beperken.
Bewijs - risico op en behandeling van diabetes
Voedingspatroon met onbewerkte producten en het risico op diabetes type 2
Een grote cohortstudie laat zien dat diabetes type 2 significant vaker voorkomt bij mensen waarvan een groot deel van hun voedingspatroon uit ultra-bewerkte voedingsmiddelen bestaat [460]. Voor veel ultra-bewerkte producten zoals frisdrank, bewerkt vlees en bewerkte graanproducten worden in observationele studies associaties gevonden met een hoger risico op overgewicht en diabetes type 2 [461-464].
Voedingspatroon met onbewerkte producten en de behandeling van diabetes type 1
Er is geen onderzoek gedaan naar het effect van een voedingspatroon met veel onbewerkte voedingsmiddelen bij mensen met diabetes type 1.
Voedingspatroon met onbewerkte producten en de behandeling van diabetes type 2
Er is ook zeer weinig onderzoek gedaan naar het effect van een voedingspatroon met onbewerkte producten bij mensen met diabetes. Wel is een eetpatronen met weinig geraffineerde graanproducten, weinig rood of bewerkt vlees en een lage inname van suikerhoudende dranken geassocieerd met een relatief gunstig cardiovasculair risicoprofiel bij mensen met diabetes type 2 [461].
Van bewijs naar aanbeveling
Het is lastig aan te geven wat een voedingspatroon met onbewerkte producten precies inhoudt. Volgens de NOVA-classificering vallen naast frisdrank en kant- en klaar maaltijden, ook producten als (volkoren) fabrieksbrood en kaas onder de ultra-bewerkte producten [457].. Het is daarom niet juist om te concluderen dat alle ultra-bewerkte producten op basis hiervan afgeraden moeten worden.
Er is niet één voedingspatroon te benoemen waarin (ultra) bewerkte producten volledig worden vermeden. Een hoog aandeel ultra-bewerkte producten in iemands voedingspatroon hangt nauw samen met een hoge inname van (vrije) suiker, totaal-, verzadigd- en transvet, zout en een hogere energiedichtheid [458]. Daarnaast zijn er verschillende observationele studies die associaties aantonen tussen ultra-bewerkte producten (waaronder frisdrank), obesitas [462-265]. en diabetes type 2 [461].
Achtergrondinformatie
Adviezen uit andere richtlijnen
| Nederland Gezondheidsraad 2015 | - |
| Nederlandse Diabetes Federatie 2015 |
- |
| Nederland Voedingscentrum 2018 | Over het algemeen is kiezen voor minder bewerkt eten en zelf koken met verse producten een goede vuistregel voor een gezonder en duurzamer eetpatroon. |
| Verenigde Staten American Diabetes Association 2017 |
- |
| Canada Diabetes Canada 2018 |
Kies voor volkoren en minder geraffineerde producten in plaats van bewerkt. |
| Verenigd Koninkrijk Diabetes UK 2018 |
- |
| Australië Diabetes Association of Australia 2018 |
- |
Resultaten literatuur
Onbewerkte voeding en het risico op diabetes type 2
- De umbrella-meta-analyse van Neuenschwander uit 2019 heeft op basis van prospectieve cohortstudies voor verschillende voedingsmiddelen de associatie met het risico op diabetes type 2 samengevat en berekend in SHR. Hieruit komt naar voren dat:
Rood vlees (iedere 100 gram per dag: 1,17; 95%CI: 1,08 tot 1,26; hoge kwaliteit),
Bewerkt vlees (iedere 50 gram per dag: 1,37; 95%CI: 1,22 tot 1,54; hoge kwaliteit),
Bacon (iedere twee plakjes per dag: 2,07; 95%CI: 1,40 tot 3,05; hoge kwaliteit),
Suikerhoudende dranken (ieder glas per dag: 1,26; 95%CI: 1,11 tot 1,43; hoge kwaliteit),
Witte rijst (iedere portie per dag: 1,23; 95%CI: 1,15 tot 1,31; redelijke kwaliteit),
Bewerkt rood vlees (iedere 50 gram per dag: 1,44; 95%CI: 1,18 tot 1,76; redelijke kwaliteit),
Friet (iedere 150 gram per dag: 1,66; 95%CI: 1,43 tot 1,93; redelijke kwaliteit),
Hotdogs (ieder stuk per dag: 1,92; 95%CI: 1,33 tot 2,78; redelijke kwaliteit),
En aardappelen (iedere 150 gram per dag: 1,18; 95%CI: 1,10 tot 1,27; lage kwaliteit)
Geassocieerd zijn met een hoger risico op diabetes type 2.
Het gebruik van
Chocolade (iedere twee stukjes per week: 0,75; 95%CI: 0,63 tot 0,89; redelijke kwaliteit),
Tarwezemelen (iedere 10 gram per dag: 0,79; 95%CI: 0,72 tot 0,87; redelijke kwaliteit),
Yoghurt (iedere 50 gram per dag: 0,94; 95%CI: 0,91 tot 0,98; redelijke kwaliteit),
Totale zuivel (iedere 200 gram per dag: 0,96; 95%CI: 0,94 tot 0,96; redelijke kwaliteit),
Gele groenten (hoge vs. Lage inname 0,62; 95%CI: 0,52 tot 0,73; lage kwaliteit),
Volkoren granen (iedere portie per dag: 0,73; 95%CI: 0,59 tot 0,91; lage kwaliteit),
Volkorenbrood (iedere drie sneden per dag: 0,74; 95%CI: 0,56 tot 0,98; lage kwaliteit)
Totale granen (iedere drie porties per dag: 0,83; 95%CI: 0,75 tot 0,92; lage kwaliteit)
Vette vis (166 gram versus 0 gram: 0,89; 95%CI: 0,82 tot 0,96; lage kwaliteit)
Olijfolie (iedere 10 gram per dag: 0,91; 95%CI: 0,87 tot 0,96; lage kwaliteit)
Is geassocieerd met een lager risico [24]. - Het rapport van de Food and Agriculture Organization of the United Nations van Monteiro (2019) laat het verband tussen gezondheidseffecten en NOVA-classificering zien. De conclusie luidt dat er meer onderzoek naar het verband tussen productbewerking en diabetes type 2 nodig is [457].
- De cross-sectionele studie van Machado (2019) geeft een verband aan tussen ultra-bewerkte producten en de inname van vrije suikers (gestandaardiseerde β=0,43, p <0,001); totaal (β=0,08, p <0,001), verzadigd (β=0,18, p <0,001) en transvetten (β=0,10, p <0,001); natrium (β=0,21, p <0,001) en energiedichtheid (β=0,41, p <0,001), terwijl een negatief verband werd gevonden met voedingsvezels (β= -0,21, p <0,001) en kalium (β=-0,27, p <0,001) [458].
- De prospectieve cohortstudie van Srour (2019) laat zien dat diabetes type 2 vaker voorkomt bij mensen met een hoge inname aan ultra-bewerkte voedingsmiddelen. Het totale cohort omvatte meer dan 100,000 Fransen. De prevalentie in de groep met de hoogte inname was 1,7%, tegenover 0,9% in de groep met de laagste inname(p<0,001) [460].
Onbewerkte voeding en de behandeling van diabetes type 2
- De systematische review van Ley (2014) beschrijft dat prudente eetpatronen die rijk zijn aan volle granen, fruit, groenten, peulvruchten, noten, matig alcoholgebruik en minder geraffineerde granen, rood/bewerkt vlees en suikerhoudend dranken het diabetesrisico verminderen en de glykemische controle en bloedlipiden bij mensen met diabetes kunnen verbeteren [461].
Onbewerkte voeding en het risico op overgewicht
- De prospectieve cohortstudie van Canhada (2019) bij meer dan 10,000 Brazilianen gaf aan gemiddeld dat 24,6±9,6% van de energie uit ultra-bewerkte producten afkomstig is. Een hogere inname was gerelateerd aan gewichtstoename (RR 4e vs 1e kwartiel: 1,33; 95%CI: 1,12 tot 1,58). Er was ook een groter risico op overgewicht (RR: 1,20; 9%CIL 1,03 tot 1,40) [462].
- De cohortstudie van Mendonca (2016) onderzocht bij 8500 Spaanse deelnemers het verband tussen ultra-bewerkte voeding en overgewicht. Na correctie voor potentiële confounders hadden deelnemers in het hoogste kwartiel van ultra-bewerkte voedselconsumptie een hoger risico op het ontwikkelen van overgewicht of obesitas (HR: 1,26; 95%CI: 1,10 tot 1,45; P-trend = 0,001) dan degenen in het laagste kwartiel van consumptie [463].
- De cross-sectionele studie van Monteiro (2018) laat zien dat de inname van ultra-bewerkt voedsel per land verschilt. Op basis van negentien Europese landen is de gemiddelde inname aan onbewerkte of minimaal bewerkte producten 33,9% van de totale gekochte energie-inname, 20,3% voor bewerkte ingrediënten, 19,6% voor bewerkte voedingsmiddelen en 26,4% voor ultra-bewerkte voedingsmiddelen. De gemiddelde beschikbaarheid van ultra-bewerkte voedingsmiddelen in het huishouden varieerde van 10,2% in Portugal en 13,4% in Italië tot 46% in Duitsland en 50,4% in het VK. Er werd een significant positief verband gevonden tussen de nationale beschikbaarheid van ultra-bewerkt voedsel door huishoudens en de nationale prevalentie van obesitas bij volwassenen [464].
Onbewerkte voeding en de behandeling van diabetes type 1
- Geen onderzoeken gevonden
