Uitgangsvraag
Wat is de rol van beweeginterventies bij de behandeling van overgewicht en obesitas bij mensen met diabetes?
Aanbevelingen
- Adviseer mensen met overgewicht of obesitas en diabetes type 1, diabetes type 2 of met een hoog risico op diabetes type 2 om tenminste 150 minuten per week intensief te bewegen (R).
- Overweeg een aerobe beweeginterventie in te zetten bij mensen met diabetes en overgewicht of obesitas, zoals stevig wandelen/hardlopen, roeien, intensief fietsen en crosstrainen, om gewichtsverlies te ondersteunen (A).
- Wanneer iemand gemotiveerd is om weerstandstraining of een combinatie van weerstands- en aerobe training te beoefenen, is dat een goede optie om gewicht te verliezen (R).
- Zie voor meer informatie over bewegen bij diabetes het hoofdstuk bijzondere situaties en de NDF module Bewegen voor mensen met diabetes type 2 (R).
Toelichting
Intensiever bewegen heeft een positieve invloed op allerlei lichaamsprocessen die vervolgens tot een betere gezondheid leiden, zoals betere insulinegevoeligheid [498]. Ook draagt meer bewegen bij aan een gezond lichaamsgewicht en een kleinere kans op diabetes en vroegtijdig overlijden [498].
Er bestaan verschillende vormen van beweeginterventies. Zo kan men vooral focussen op aerobe training, zoals bijvoorbeeld wandelen, fietsen, joggen of roeien. Deze vorm van training verbetert de insulinegevoeligheid, longfunctie, immuunfunctie en hartfunctie [520]. Met weerstandstraining wordt vooral aan de spierkracht gewerkt. Dit verbetert de spiermassa, lichaamssamenstelling, kracht, mentale gezondheid, botdichtheid, insulinegevoeligheid, bloeddruk, lipidenprofiel en cardiovasculaire gezondheid [520]. Een combinatie van beiden is natuurlijk ook mogelijk. Andere vormen van beweging, zoals flexibiliteit- of balanstrainingen hebben minder effect op de glucosehuishouding, maar kunnen wel het risico op vallen beperken [520].
Bewijs - risico op en behandeling van diabetes
Wat is het effect van beweeginterventies bij diabetes?
Het effect van beweeginterventies bij mensen met diabetes type 2 wordt samengevat in verschillende systematische reviews en meta-analyses. Over het algemeen heeft bewegen gunstige effecten op gewicht, HbA1c, bloeddruk en lipidenprofiel van mensen met diabetes type 2 [521, 522]. Uit de meta-analyses komt naar voren dat de effecten op gewichtsverlies duidelijker zijn voor aerobe training dan voor weerstandstraining [523], hoewel beide vormen voor gewichtsverlies zorgen [522-524]. Daarnaast verbetert weerstandstraining de insulinegevoeligheid [525]. Grotere verbeteringen worden daarnaast behaald bij training onder begeleiding [523], trainen met hogere intensiteit [521, 524] en regelmatig trainen [521-524].
Een meta-analyse die het effect van wandelen heeft onderzocht, laat ook gunstige effecten zien op gewicht en bloedglucoseregulering [526]. Het HbA1c daalde sterker bij interventies waar men begeleid werd bij het wandelen, dan bij studies waar men niet werd begeleid [526]. Ook wanneer mensen gemotiveerd werden in de vorm van groepstrainingen of stappentellers waren de verbeteringen groter [526].
Naar beweeginterventies bij mensen met diabetes type 1 en overgewicht is minder onderzoek gedaan. Een recente RCT liet zien dat deelname aan een 12-weken durend programma met hoge-intensiteitstrainingen geen effect had op insulinedosering, hypoglykemie, bloeddruk, lipidenprofiel of lichaamsgewicht [527].
Van bewijs naar aanbeveling
Bewegen is gezond, ook voor mensen met diabetes. Naast de positieve effecten op gewicht en HbA1c laten studies zien dat bewegen de kwaliteit van leven verbetert van mensen met diabetes type 2 [528]. Hoeveel gewicht men verliest met bewegen wordt bepaald door de energiebalans: met bewegen wordt energie verbruikt en met voeding wordt de energie aangevuld. Alleen wanneer er meer energie wordt verbruikt dan het lichaam binnenkrijgt, kan er gewichtsverlies ontstaan. De hoeveelheid energie die wordt verbruikt bij bewegen hangt af van meerdere factoren zoals het type beweging, de frequentie, de duur en de intensiteit.
Er is onduidelijkheid over wat voor soort bewegen het beste zou zijn voor mensen met diabetes en overgewicht of obesitas. Zowel aerobe training, weerstandstraining en een combinatie daarvan laten gunstige effecten zien. De effecten op het gewicht lijken groter bij aerobe training dan bij weerstandstraining. Weerstandstraining heeft echter grotere effecten op spiermassa. Aangezien verlies van spiermassa geassocieerd wordt met meer terugval in gewicht, is het gunstig om ook weerstandstraining te beoefenen.
Daarnaast is ook wandelen gezond, hoewel de effecten van intensiever bewegen groter zijn. Het is onduidelijk hoe vaak of hoeveel mensen met diabetes moeten bewegen om het meeste gewichtsverlies te behalen. Onderzoeken wijzen wel uit dat training onder begeleiding beter werkt dan trainen zonder begeleiding [523]. Indien daar aanleiding voor is, kunnen mensen met diabetes dan ook worden begeleid door een beweeg(zorg)professional, zoals een fysiotherapeut. De begeleiding voor mensen met diabetes type 2 is afhankelijk van het zorgprofiel zoals ook in de NDF-module bewegen staat omschreven.
Achtergrondinformatie
Adviezen uit andere richtlijnen
| Nederland Gezondheidsraad 2015 | - |
| Nederlandse Diabetes Federatie 2015 |
- |
| Nederland Voedingscentrum 2018 | Onderzoek laat zien dat het DASH-voedingspatroon het risico op een hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten, beroerte en diabetes type 2 wellicht verkleint. |
| Verenigde Staten American Diabetes Association 2017 |
Mensen met prediabetes op gezond gewicht moet een beweeginterventie met aerobe en weerstandstraining worden aangeraden, in combinatie met een gezond voedingspatroon zoals het mediterrane dieet. Voor mensen met diabetes hebben aerobe en weerstandstraining voordelen, met additieve voordelen voor een combinatie van beiden. |
| Canada Diabetes Canada 2018 |
Een intensief leefstijlprogramma waarin voeding met beweging wordt gecombineerd, kan worden gebruikt om gewichtsverlies te bewerkstelligen. |
| Verenigd Koninkrijk Diabetes UK 2018 |
Bewegen alleen is niet effectief om gewicht te verliezen voor mensen met diabetes type 2, tenzij men meer dan 60 minuten per dag beweegt. |
| Australië Diabetes Association of Australia 2018 |
Mensen met een hoog risico op diabetes moeten worden aangemoedigd om regelmatig te bewegen om het gewicht te behouden of te verlagen. |
Resultaten literatuur
- De meta-analyse van Pan (2018) onderzocht het effect van bewegen bij mensen met diabetes type 2. Zowel aerobe training als weerstandstraining onder begeleiding zorgde voor een daling in HbA1c (-0,30% [3,0 mmol/mol] voor beide categorieën. Bij gecombineerde trainingen was het effect kleiner. Aerobe training zorgde ook voor een verbetering in nuchtere plasmaglucose (9,38 mg/dl lager [0,5 mmol/l), totaalcholesterol (20,24 mg/dl lager [0,5 mmol/l]), triglyceriden (19,34 mg/dl lager [0,16 mmol/l]) en LDL-cholesterol (11,88 mg/dl lager [0,31 mmol/l]). Weerstandstraining toonde meer voordeel dan geen inspanning bij het verbeteren van de systolische bloeddruk (3,90 mmHg lager) en het totaalcholesterol (22,08 mg/dl lager [0,57 mmol/l]). Bovendien was aerobe training onder begeleiding gunstiger voor het verbeteren van HbA1c en gewichtsverlies dan aerobe training zonder supervisie (HbA1c: 0,60% lager [66 mmol/mol]; gewichtsverlies: 5,02 kg lager) en weerstandstraining zonder supervisie (HbA1c: 0,53% lager [5,8 mmol/mol]) [523].
- De meta-analyse van Grace (2017) van RCTs geeft aan dat bewegen het HbA1c kan verlagen (MD: -0,71%; 95%CI: -1,11 tot 0,31 [8 mmol/mol; 95%CI: 12 tot 3]; p =0,0005). Iedere extra week met beweging deed het HbA1c verder dalen tussen de 0,009 en 0,04% [0,0 en 0,0 mmol/mol]; p=0,002. Trainingen met hoge intensiteit hadden grotere effecten op het HbA1c [521].
- De meta-analyse van Figueira (2014) van RCTs geeft aan dat gestructureerd bewegen geassocieerd is met een lagere systolische bloeddruk bij mensen met diabetes type 2 (WMD -4,22 mmHg; 95%Ci: -5,89 tot -2,56) en diastolische bloeddruk (WMD -2,07 mmHg; 95%CI: -3,03 tot -1,11) in vergelijking met controles. Aerobe training en weerstandstraining waren geassocieerd met dalingen in bloeddruk, maar voor een combinatietraining werd dit verband niet gevonden. Een subgroep analyse liet echter zien dat de hoge intensiteit combinatietraining wel was geassocieerd met een daling in systolische bloeddruk (WMD -3,30 mmHg; 95%CI: -4,71 tot -1,89). Gestructureerd bewegen voor meer dan 150 minuten per week was geassocieerd met grotere daling in bloedruk. Beweegadvies was ook geassocieerd met een lagere systolische (WMD -2,97 mmHg; 95%CI: -4,52 tot -1,43) en diastolische bloeddruk (WMD -1,41 mmHg; 95%CI: -1,94 tot -0,88) in vergelijking met controles [524].
- De meta-analyse van Qiu (2014) vat het effect van wandelen bij mensen met diabetes type 2 samen. Wandelen verminderde HbA1c significant (MD: -0,50%; 95%CI: -0,78 tot -0,21 [-6 mmol/mol; 95%CI: -9 tot -2]). Begeleid wandelen was geassocieerd met een duidelijke afname van HbA1c (WMD −0,58%, 95%CI: −0,93 tot −0,23 [6 mmol/mol; 95%CI: 10 tot 3]), terwijl niet-begeleid wandelen dat niet was. Verdere subgroepanalyse liet aanwijzingen ziet dat wandelen zonder begeleiding met behulp van motivationele strategieën ook effectief is bij het verlagen van HbA1c (WMD −0,53%, 95%CI: −1,05 tot −0,02 [-6 mmol/mol; 95%CI: -11 tot 0]). Verder verlaag wandelen significant de BMI (-0,91 kg/m2; 95%CI: −1,22 tot −0,59 kg/m2) en de diastolische bloeddruk (DBP), maar werd er geen significant effect op systolische bloeddruk (SBP), of LDL- en HDL-cholesterol gevonden [526].
- De meta-analyse van RCTs van Hayashino (2012) geeft aan dat gestructureerd bewegen bij mensen met diabetes type 2 een verbetering veroorzaakte in systolische bloeddruk (-2.42 mmHg; 95%CI: -4.39 tot -0,45), diastolische bloeddruk (-2.23 mmHg; 95%CI, -3.21 tot -1.25), HDL-cholesterol (0,04 mmol/L; 95%CI, 0,02-0,07 mmol/L), LDL-cholesterol (-0,16mmol/l; 95%CI: -0,30 tot -0,01) [522].
